Όπως όλοι γνωρίζετε το «ΑΘΩΣ» είναι ταυτόσηµο µε το Άγιον Όρος που είναι το ψηλότερο βουνό της χερσονήσου. Μια και θα µιλήσω, όµως, για το Άγιο Όρος από µια άλλη προσέγγιση άλλαξα και τον τίτλο.
Από την Βούλα µία οµάδα γύρω στα 30 άτοµα µε αρχηγό τον ∆ηµήτρη Ντουνιαδάκη και υποτακτικούς (υποτακτικός σηµαίνει ο καλόγερος που διαδέχεται τον πρώτο και τον βοηθά) Παναγιώτη Σωτηρόπουλο και τον Θεόφιλο Κουλιανό πηγαίνουµε στο Άγιο Όρος. Πολλά από όσα θα γράψω έχουν ειπωθεί στην παρουσίαση «Βηµατισµός στο Άγιο Όρος» που έγινε από τον Ντουνιαδάκη και του λόγου µου. Ακόµα το Άθως δεν το έχει επισκεφτεί αρκετός κόσµος, όπως θα έπρεπε, και ένας σκοπός του άρθρου µου είναι να κινήσω το ενδιαφέρον να το επισκεφθούν. Επίσης είναι αρκετά άγνωστο στους ξένους που γνωρίζουν κυρίως την Ακρόπολη. Γι αυτό, θα γράψω πρώτα ορισµένα γενικής φύσεως και µετά θα ασχοληθώ µε βαθύτερες έννοιες, εντυπώσεις, βιώµατα που αποκοµίσαµε από το Άγιο Όρος, όλα πάλι Tutti Frutti ή ασύνδετο σχήµα.
Το ιδιαίτερο γεωφυσικό τοπίο, η ιδιόµορφη κοινωνία, ο ιερός χαρακτήρας και η διαρκής υπερχιλιετής ακτινοβολία του Όρους, είναι ίσως ένας πρώτος λόγος επίσκεψης. Ένας δεύτερος λόγος είναι η εντυπωσιακή κτιριακή υποδοµή µε την µνηµειακή αρχιτεκτονική, οι θησαυροί και τα κειµήλια, οι εικόνες και οι συνήθειες από το παρελθόν, ιδιόµορφο ωράριο και η εγκάρδια φιλοξενία. O κυριότερος, όµως, λόγος είναι τα µηνύµατα υπακοής, υποµονής, ταπεινοφροσύνης, σωφροσύνης και αγάπης, που παίρνει κανείς από τους γέροντες που συναντάς.
Για την είσοδο στο Άγιο Όρος, είναι απαραίτητο το «∆ιαµονητήριο», δηλαδή ένα «διαβατήριο», µε το οποίο ο επισκέπτης παίρνει άδεια παραµονής τεσσάρων ηµερών. Περιλαµβάνει: «επίσκεψιν των ιερών σκηνωµάτων και προσκύνησιν των εν αυτοίς αποκειµένων ιερών και οσίων της πίστεως ηµών».
Το διαµονητήριο απευθύνεται προς τις είκοσι Ιερές και Σεβάσµιες Μονές, υπογράφεται από την Ιερά Επιστασία και τονίζει: «Παρακαλείσθε όθεν, όπως παράσχετε µαζί µε τη φιλόφρονα υποδοχή και πάσα άµα δυνατόν φιλοξενίαν και περιποίησιν».
Το ταξίδι από την Oυρανούπολη προς τη ∆άφνη, έχει νότια πορεία και µας δίνει τη δυνατότητα να συναντήσουµε τις Ι. Μονές της ∆υτικής πλευράς της Αθωνικής χερσονήσου.
Πρώτο Μοναστήρι, είναι η Ι. Μονή ∆οχειαρείου. Ιδρύθηκε από κάποιο µοναχό Ευθύµιο, συνασκητή του Θείου Αθανασίου του Αθωνίτη, ιδρυτού του Αγίου Όρους. O Ευθύµιος ήταν δοχειάρης δηλαδή «αποθηκάριος τροφίµων». Το καθολικό είναι αφιερωµένο στους Αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ.
Στο Άγιο Όρος υπάρχουν είκοσι Ι. Μονές και πάρα πολλά εξαρτήµατα αυτών, δηλαδή Καθίσµατα, Κελιά, Καλύβες και Σκήτες. • ∆εν επιδέχονται καµία µεταβολή: • O αριθµός είκοσι, των Ι. Μονών. • Η συγκεκριµένη θέση στην ιεραρχική τάξη των Ι. Μονών. • O κοινοβιακός τρόπος Μοναχισµού: Όλοι οι αδελφοί διαιτώνται οµοιοµόρφως, υπακούοντες στον ισόβιο ηγούµενο. Στον ιδιόρρυθµο τρόπο Μοναχισµού η µοναστική ζωή είναι οργανωµένη έτσι ώστε: «Oι µοναχοί εφαρµόζουν πολλά από τα καθηκόντα των, κατ’ ίδιον έκαστον τρόπον». • Σήµερα, ιδιόρρυθµος µοναχισµός υπάρχει µόνο στα εξαρτήµατα των Ι. Μονών.
∆εύτερος σταθµός Ι. Μονή Ξενοφώντος. Στη Μονή αυτή έχουµε φιλοξενηθεί πολλές φορές (έχει πολύ καλή υποδοχή), υπάρχει οικειότητα και µας δίνεται, όπως βλέπετε η δυνατότητα να συµµετέχουµε σε όλες τις δραστηριότητες. Με πολύ άνετο τρόπο εργαζόµαστε στο µαγειρείο όλοι µε αρχιµάγειρα την αφεντιά µου.
Η Ι. Μονή Ξενοφώντος κατέχει την 16η θέση στην Ιεραρχική σειρά των Μονών. ∆ιαθέτει ένα θαυµάσιο νέο Μουσείο - Βιβλιοθήκη µε σηµαντικά κειµήλια και βιβλία. Γιόρτασε την χιλιετία το 20ο έτος 2000. Στο παλιό µικρό καθολικό που ευρέθη η πάνσεπτος και προσκυνητή εικόνα της Oδηγήτριας «θεία βούληση» από την Ι. Μονή Βατοπεδίου, για να ευλογεί, προστατεύει, στηρίζει και αγιάζει τους ενασκουµένους Πατέρες, αλλά και το πλήθος των προσερχοµένων πιστών. Σήµερα η εικόνα της Oδηγήτριας βρίσκεται στο νέο καθολικό, που είναι το µεγαλύτερο του Όρους (µε χωρητικότητα 2.000 ατόµων), αφιερωµένο στον Άγιο Γεώργιο.
Καθολικό ονοµάζεται ο κεντρικός ναός του Μοναστηριού. Σε όλες τις Μονές είναι σε ρυθµό σταυροειδή µετά τρούλου. Στο εσωτερικό του υπάρχει µια κατανυκτική ατµόσφαιρα που υποβάλλεται πρακτικά, από την έλλειψη ηλεκτρικού φωτός. Στο αµυδρό φως των καντηλιών και των ελάχιστων κεριών, προσπαθείς να διακρίνεις τις φιγούρες των µοναχών, του εκκλησιαστικού (νεωκόρου), που απαγγέλουν τα τροπάρια πριν τα ψάλλουν οι ψάλτες. Στο καθολικό ξεκινάει το Μεσονυκτικό, ακολουθεί ο Όρθρος, οι Ώρες και τέλος η Θεία Λειτουργία που τελειώνει στις 6 το πρωί.
Σε όλες τις ακολουθίες οι µοναχοί έχουν καλυµµένο το κεφάλι τους. Αποκαλύπτονται µόνο στην Μεγάλη Είσοδο µε τα Άγια των Αγίων και όταν ψάλλεται το «Σε υµνούµε», όταν δηλαδή µετατρέπεται ο άρτος και ο οίνος σε σώµα και αίµα Χριστού.
Η Ι. Μονή Παντελεήµονος είναι το γνωστό εντυπωσιακό ρώσικο µοναστήρι µε τα 36 παρεκκλήσια. Όλοι θαυµάζουν τη µεγαλύτερη καµπάνα του κόσµου, µε διάµετρο 8µ που περιέχει αρκετό χρυσάφι. Στο Άγιο Όρος τηρείται η βυζαντινή ώρα, που διαφέρει από την δική µας περίπου 6 ώρες. Η βυζαντινή ώρα εξυπηρετεί στο να εκµεταλλεύονται το φως για τις χειρονακτικές εργασίες και την νύχτα για τις ακολουθίες. Στις 6 η ώρα το απόγευµα που δύει ο ήλιος, η βυζαντινή ώρα δείχνει µεσάνυχτα και οι µοναχοί αποσύρονται στο κελί τους. Στις 3 µετά τα µεσάνυχτα τα ρολόγια στο Όρος δείχνουν 8 το πρωί.
Η ∆άφνη κάθε µέρα είναι ένα τυπικό πολύβουο λιµάνι, αλλά µόνο για 2-3 ώρες όσο διαρκεί η µετεπιβίβαση προσκυνητών και εµπορευµάτων. Τις άλλες 20 ώρες επικρατεί µια παράξενη ερηµιά.
Από την ∆άφνη, µε το πλοιάριο και κατεύθυνση νότια, θα επισκεφτεί κανείς νοερά τα Μοναστήρια της Νοτιοδυτικής πλευράς της Αθωνικής χερσονήσου (η υψηλότερη κορυφή φτάνει τα 2.053µ).
Σε πολύ λίγο χρόνο, από τη ∆άφνη, αντικρίζεις το ποιο συναρπαστικό κτίσµα στο Άγιο Όρος. Την 13η στη σειρά κατάταξης Ι. Μονή Σίµωνος Πέτρας. Η «Σιµωνόπετρα», όπως λέγεται, βρίσκεται σ’ ένα βράχο 333 µέτρων και είναι η πρώτη πολυκατοικία στον κόσµο.
Στο Μοναχικό Βίο, η εστίαση θεωρείται η τελευταία πράξη της λειτουργίας. Μετά τη Θεία Λειτουργία και τον Εσπερινό, οι µοναχοί µεταβαίνουν στην Τράπεζα µε πλήρη τάξη ψάλλοντας και έχοντας επικεφαλής τον Ηγούµενο. Μετά την επιτραπέζια ευχή και ευλογία του ηγούµενου, µοναχοί και προσκυνητές κάθονται σε ορισµένες από τον Τραπεζάρη θέσεις.
Κατά τη διάρκεια της εστίασης αναγιγνώσκεται κάποιο ψυχοωφελές ανάγνωσµα, ενώ στο µέσον γίνεται διακοπή για σύντοµη προσευχή. Η αποχώρηση από την Τράπεζα, γίνεται µε την ίδια τάξη, (δηλαδή εν ψαλµοίς και ύµνοις). Στην έξοδο ευλογεί ο Ηγούµενος, ενώ δίπλα του είναι οι µάγειροι-µοναχοί, σκυφτοί σε στάση ταπείνωσης για όποιες ατέλειες είχε το φαγητό.
Όπως είπαµε στο Άγιο Όρος υπάρχουν πολλά κελιά ή καλύβες. Oι µοναχοί στις Σκήτες προσεύχονται στο κελί τους και κανονίζουν µόνοι τους τις βιοτικές τους ανάγκες (είπαµε ιδιόρρυθµος µοναχισµός). Την Κυριακή συγκεντρώνονται στο Κυρικό, (στον κεντρικό ναό της Σκήτης) για την Θεία Λειτουργία, µετά την οποία ακολουθεί κοινή τράπεζα.
Στο Πρωτάτο, δεξιά είναι το κτίριο της Ιεράς Κοινότητας και αριστερά το αρχαιότερο καθολικό του Αγίου Όρους, το µόνο σε ρυθµό βασιλικής (που σήµερα επισκευάζεται). Στο εσωτερικό του φυλάσσεται η γνωστή σε όλους εικόνα του «Άξιον Εστί». Το κελί οπού βρίσκεται η εικόνα θα το αναγνωρίσετε από τα γαλάζια παράθυρα.
Σύµφωνα µε τον Καταστατικό Χάρτη του 1926 υπάρχουν, στο Άγιο Όρος, τα εξής θεσµικά όργανα. • Oι Μονές, σε πρωτοβάθµιο επίπεδο, έχουν η καθεµία πλήρη εξουσία στην επικράτειά της και είναι υπεύθυνη για την προστασία των κειµηλίων της. • Η Ιερά Κοινότητα συγκροτείται από 20 αντιπροσώπους, όσες και οι Ι. Μονές, που εκλέγονται τον Ιανουάριο. • Η Ιερά Κοινότητα ασκεί την Νοµοθετική αλλά και την ∆ικαστική εξουσία σε πρώτο και δεύτερο βαθµό. • Η Ιερά Κοινότητα εφ’ όσον το επιθυµεί καλεί τον Πολιτικό ∆ιοικητή για συµβουλευτική, µόνο, ψήφο. • Oι αποφάσεις της Ι. Κοινότητας εκτελούνται από την Ιερά Επιστασία, που είναι τετραµελής, παραµένει στην αρχή ένα χρόνο όπως και ο Πρωτοεπιστάτης, (δηλαδή ο «πρωθυπουργός»), ο οποίος και εκπροσωπεί το Άγιο Όρος στον έξω κόσµο. • Σε µη µόνιµη βάση λειτουργεί η ∆ισεµάνειος 20µελής Σύναξη των ηγουµένων και εκτάκτως για σοβαρά θέµατα η ∆ΙΠΛΗ ΣΥΝΑΞΗ ηγουµένων και αντιπροσώπων. Στο χώρο της Σκήτης του Αγίου Ανδρέα, (για να καταλάβετε το µέγεθος της Σκήτης του Αγίου Ανδρέα, αν ήταν τα κελιά ξενοδοχείο θα µπορούσαν να φιλοξενήσουν πάνω από 1000 άτοµα…), λειτουργεί σήµερα η κακοσυντηρηµένη «Αθωνιάδα Εκκλησιαστική Ακαδηµία». Είναι ότι απέµεινε από την γνωστή Αθωνιάδα Σχολή, που ιδρύθηκε το 1790 σε κτίρια κοντά στην Ι. Μονή Βατοπεδίου και στην οποία δίδαξαν σπουδαίοι δάσκαλοι του γένους.
Ένα περίπου χιλιόµετρο από τις Καρυές βρίσκεται το Ι. Κελλίον Μπουραζέρι. Oνοµάζεται κελλί, αλλά είναι ένα τυπικό Μοναστήρι µε µια 20µελή περίπου υπερδραστήρια αδελφότητα αγιογράφων κηροπλαστών. Εδώ φιλοξενούνται πολλοί γνωστοί φίλοι της πόλης µας, όχι επειδή υπάρχει σχετική παράκληση στο διαµονητήριο, αλλά γιατί η φιλοξενία ειδικά για τον µοναχό είναι αρετή, ανάλογη µε την πραότητα, την υποµονή, την ταπεινότητα, την σωφροσύνη, την εγκράτεια.
Προσκύνηµα στο Άγιο Όρος, χωρίς να προσκυνήσουµε στην Ι. Μονή Μεγίστης Λαύρας, δεν θεωρείται ολοκληρωµένο. Είναι η πρώτη τη τάξει Μονή, αφού ιδρύθηκε πρώτη στο Άγιο Όρος, το 963 από τον Όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, στη θέση µιας λαύρας (δηλαδή ενός µικρού οικισµού µοναχών), απ’ όπου και πήρε το όνοµά της. Υπάρχει το κυπαρίσσι που φύτεψε ο Όσιος Αθανάσιος, µπροστά από µεγαλόπρεπο Καθολικό και την Φιάλη του Αγιασµού δεξιά, εξάρτηµα απαραίτητο στις Αγιορείτικες Μονές.
Φεύγοντας από την Ι. Μονή Μεγίστης Λαύρας, είναι έθιµο ο προσκυνητής να σταµατήσει στο Αγίασµα του Oσίου Αθανασίου. Εδώ η Παναγία µε θαυµαστό τρόπο έδωσε νερό στον Αθανάσιο κτυπώντας µε ραβδί τον βράχο.
Το Άθως είναι κειµήλιο της Ελλάδας!
Θα ήταν χαρά για µένα να αναφερθώ στην πολύπτυχη ιστορία του Όρους, στους ανεκτίµητους θησαυρούς του, στ’ αρχιτεκτονικά µνηµεία, τα πλούσια εικονογραφηµένα χειρόγραφα, τις βυζαντινές θαυµατουργές εικόνες, τα ευωδιάζοντα τίµια λείψανα, τους περίτεχνους σταυρούς µε τιµιόξυλο, τους αγιογράφους, ξυλογλύπτες και µουσικούς µοναχούς, τις φυσικές καλλονές της ιερής χερσονήσου.
Θα ήθελα να αναφερθώ στην ωραιότητα των φυσικών του καλλονών, αυτή που είναι το ζωντανό θαύµα, η θέρµη του οποίου ανέπαυσε, αναπαύει και θ'αναπαύει µυριάδες πιστούς. Σ' αυτόν τον βηµατισµό στο Άγιο Όρος, θα αναφερθώ κυρίως σε έννοιες και θέµατα τα οποία µε εντυπωσίασαν και που ήταν συγκεχυµένα ή άγνωστα.
Και θα αρχίσω από την Φιλοκαλία. Φιλοκαλία, στο λεξικό του Μπαµπινιώτη γράφει, «αγάπη προς το κάλος» όµως στην θεολογία σηµαίνει αγάπη του Θεού και κατ' επέκταση η αγάπη για τον Θεό που είναι η πηγή του καλού, απάνθισµα έργων πατέρων της Εκκλησίας από τις µονές του 15ου αιώνα το οποίο συνέταξαν και εξέδωσαν (Βενετία 1782) οι Άγιοι Νικόδηµος ο Αγιορείτης και Μακάριος Κορίνθου. Η φιλοκαλία είναι, λοιπόν, ένα Ανθολόγιο από κείµενα τριάντα έξι Πατέρων και ασκητών της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας. Τα κείµενα που επιλέχθηκαν αναφέρονται στις προϋποθέσεις, στη πρακτική και στους στόχους της άσκησης. Ιδιαίτερα στους τρόπους της προσευχής και µάλιστα της νοερής (η προσευχή της καρδιάς), τρόπους να οδηγηθεί ο ασκητής στην απάθεια (την Ελευθερία από την αναγκαιότητα της φύσης) στη νήψη (διαύγεια και νηφαλιότητα του νου) και τελικά στην ησυχία και θεωρία στην αίσθηση θείας ηδονής της εκ της καρδιάς πηγαζόµενης. Το 1793 γίνεται σλαβική µετάφραση από τον Ρώσο µοναχό Παϊσιο Βελιτσόφσκι και επηρεάζει µεγάλους επίσης συγγραφείς και διανοητές όπως Τολστόι, Σολόφιωφ και Ντοστογιέφσκι. Μετά την Ρώσικη Επανάσταση, το 1917, έφυγαν πολλοί λόγιοι και διασπάρθηκαν στην Ευρώπη και Αµερική και έφεραν µία αφύπνιση και ενδιαφέρον για την σπουδή των Ελλήνων Πατέρων, της ορθόδοξης λατρείας, της ορθόδοξης τέχνης. Η φιλοκαλία επανεκδίδεται σε διάφορες γλώσσες πολλές φορές. Το κυριότερο αποτέλεσµα είναι η είσοδος στις δυτικές κοινωνίες µιας καινούργιας γλώσσας λέξεων και εκφράσεων η και της θεµατικής των φιλοκαλικών κειµένων.
Όλες οι ακολουθίες καθώς και η ασκητική παράδοση της Εκκλησίας αναφέρονται κυρίως σε τρεις πνευµατικές καταστάσεις (Ρωµανίδης). • Στην κάθαρση από τα πάθη της ψυχής και του σώµατος • Στον φωτισµό του νου του ανθρώπου από την χάρη του Αγίου Πνεύµατος. • Και στην θέωση της ψυχής και του σώµατος του ανθρώπου. Κυρίως όµως µιλούν για την κάθαρση και το φωτισµό, επειδή οι ακολουθίες στην Εκκλησία είναι έκφραση της λογικής λατρείας.
O άνθρωπος έχει δύο γνωστικά κέντρα: • Το ένα είναι ο νους που είναι κατάλληλο όργανο για να δεχθεί την αποκάλυψη του Θεού και τo το δεύτερο είναι η λογική, που γνωρίζει τον αισθητό κόσµο που µας περιβάλλει. • Στον χώρο της φυσικής καρδιάς λειτουργεί κάτι που οι πατέρες ονόµασαν «νουν». Oνόµασαν νουν αυτή την νοερή ενέργεια η οποία λειτουργεί στην καρδιά του υγιούς ψυχικά ανθρώπου. • Η Νοερή ενέργεια είναι µία και µόνη ενέργεια της ψυχής η οποία στον µεν εγκέφαλο λειτουργεί ως λογική η ίδια όµως λειτουργεί συγχρόνως και στην καρδιά ως νους.
Θα µου πείτε γιατί έβαλα την Φιλοκαλία σαν κύριο θέµα, δώδεκα χρόνια θρησκευτικά στο Σχολείο κανείς δεν µας µίλησε για τη µεγάλη θρησκευτική και πνευµατική συµβολή (στη δύση και στην ανθρωπότητα) των Πατέρων και του Άγιου Όρους. Εµείς µόνο τους Αρχαίους Έλληνες γνωρίζαµε και το Βυζάντιο σκοταδιασµένο, ή έστω ένας λύχνος διατήρησης της γλώσσας χωρίς όµως ανώτατη πνευµατική υπόσταση.
Χαίροµαι λοιπόν που έµαθα ότι αυτά τα συγγράµµατα των τριάντα έξι Πατέρων και ασκητών είχαν τόση απήχηση στην αφύπνιση του πνεύµατος στη ∆ύση, γιατί πέρα από το Θεολογικό πιστεύω µία εξήγηση, π.χ. του τρισδιάστατου, όπου θέλει πολλά υπόβαθρα ύψιστης διανοητικού φιλοσοφικού επιπέδου είτε προέρχονται από φωτισµό ή νοησιαρχία (Θεωρία κατά την οποία η νόησης αποτελεί την πρωταρχική αιτία των ψυχικών εκδηλώσεων και την βάση για την προσέγγιση της γνώσης και της αλήθειας) είναι πολύ σηµαντική.
Πιο συγκεκριµένα την πρώτη συγκρότηση αυτής της ανθολογίας την έκανε µάλλον ο µητροπολίτης Κορίνθου Μακάριος Νοταράς (1731 - 1805), τότε κυκλοφορούσαν χειρόγραφες κόλλες ανάλογης ανθολόγησης Πατερικών κειµένων στον 18ο αιώνα. Αυτός τις παρέδωσε στον Μοναχό Νικόδηµο Αγιορείτη (1747-1809) που ανέλαβε να ελέγξει-παραλάβει τα πατερικά κείµενα µε τους σωζόµενους στις βιβλιοθήκες των µονών του Αγίου Όρους κώδικες και να τα εκδώσει.
Ένα άλλο θέµα είναι η αγιογραφία, οι εικόνες Στην χριστιανική αγιογραφία υπάρχουν κανόνες άγραφοι και ωστόσο απόλυτα ακριβείς που δεν διδάσκονται θεωρητικά αλλά µεταδίδονται ως πείρα ζωής και άσκησης από τον πρωτοµάστορα στους µαθητές του.
O µαθητής χειραγωγείτε σπουδάζοντας από τον δάσκαλο στην ζωή της εκκλησίας και στην αλήθεια, νηστεύει και ασκείτε στην αυτοπαραίτηση για να είναι η εικόνα του ποιήµατος της εκκλησίας και όχι ατοµικό του επινόηµα, να µπορεί να αναγνωρίσει η εκκλησία στο έργου το πρωτότυπο της αλήθειας της.
Το παράδοξο είναι ότι η υποταγή του καλλιτέχνη στους δεδοµένους εικονογραφικούς τύπους δεν περιορίζει την δηµιουργική του έµπνευση και πρωτοβουλία, δεν είναι ένα είδος λογοκρισίας και πνευµατικού ευνουχισµού αντίθετα αποδεικνύεται και η προσωπική ετερότητα του καλλιτέχνη, ο Χριστιανισµός που έκανε πλήρη χρήση του Ελληνικού πολιτισµού στα µέσα έκφρασής του. Έτσι, στις πρώτα χριστιανικά χρόνια χρησιµοποιήθηκε η µορφή του Απόλλωνα καθώς και άλλα αρχαιοελληνικά πρότυπα, όπως π.χ. αυτή του φιλοσόφου ή του διδασκάλου ακόµη και για την αναπαράσταση του Χριστού. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ο Καλός Ποιµήν, όπου ο Χριστός εικονίζεται µε ιδεώδη Ελληνική µορφή (ψηφιδωτό του µαυσωλείου της Galla Placidia, στη Ραβέννα).
Στην πρωτοχριστιανική εποχή, όπου κυριαρχούν οι ανεικονικές παραστάσεις του Χριστού. Είτε λόγω των απαγορευτικών διατάξεων της Παλαιάς ∆ιαθήκης, είτε εξαιτίας της απαγόρευσης της χριστιανικής λατρείας, χρησιµοποιήθηκαν σύµβολα και αλληγορικές παραστάσεις για την απεικόνιση του Χριστού, από τις οποίες οι πιο γνωστές είναι ο Καλός Ποιµήν, ο Αµνός, τα µονογράµµατα ΧΡ & ΑΩ, η Άµπελος, ο Oρφέας και ο Ιχθύς, του οποίου το ακρωνύµιο: Ι ησούς Χ ριστός Θ εού Υ ιός Σ ωτήρ
Μετά την περίοδο των συµβόλων, άρχισε η απεικόνιση των µορφών του Χριστού, η οποία είναι σχεδόν πάντα δυναµικά µετωπική (en face).
Στην ορθόδοξη εικονογραφία, η θέαση ολοκλήρου του ανθρωπίνου προσώπου και όχι µόνο ενός µέρους του, εκφράζει την πληρότητα και την αυθεντικότητα της ύπαρξης.
Στη Βυζαντινή αγιογραφία, ακόµη και όταν οι εικονιζόµενοι ζωγραφίζονται σε στροφή κατά ή έχουν στραµµένη την πλάτη τους προς το θεατή, το κεφάλι τους είναι πάντα γυρισµένο προς αυτόν, ώστε να φαίνονται και τα δύο µάτια και ολόκληρο το πρόσωπο.
Στη Ρώσικη αγιογραφία δεν έχει κανείς τη µαρτυρία της υπαρκτής µεταµόρφωσης του φυσικού άλλα την ίδια τη µεταµόρφωση δοσµένη σχηµατικά και δογµατικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι µόνο ο Ιούδας και οι αµετανόητοι αµαρτωλοί απεικονίζονται σε κατατοµή (profil).
Πάντα αυτό που δεσπόζει τόσο στις παραστάσεις του Χριστού, είναι το µεγάλο πρόσωπο µε τα έντονα χαρακτηριστικά του. Τα µεγάλα εκφραστικά µάτια, που είναι ο καθρέπτης της ψυχής, έχουν σηµείο αναφοράς το θεατή, και δίνουν την εντύπωση της επικοινωνίας µε το εικονιζόµενο πρόσωπο και το υπερπέραν.
Στην Oρθόδοξο εκκλησία, δε λατρεύουµε ΠOΤΕ αλλά προσκυνούµε τιµητικά τις εικόνες, ενώ µεταφερόµαστε νοερά στον αόρατο πνευµατικό κόσµο, δηλ. βλέποντας ο πιστός την εικόνα του Χριστού, επικοινωνεί µε το πρωτότυπο δηλ. τον ίδιο το Χριστό.
Στο Χριστιανισµό ο φωτοστέφανος, είναι σύµβολο της αγιότητας και της δόξας του εικονιζόµενου προσώπου. Στο Χριστό, ο φωτοστέφανος είναι ένσταυρος, δηλ. χαράσσεται µε διαφορετικό χρώµα Σταυρός, στα άκρα του οποίου γράφονται τα τρία γράµµατα της επιγραφής OΩΝ, δηλώνοντας έτσι ότι ο Χριστός είναι προϋπάρχον Θεός και ότι δια του Σταυρού Του πρός Θεόν πάντες ειλκύσθηµεν. Εκτός του Χριστού, φωτοστέφανο έχουν και όλοι όσοι έχουν στενή σχέση µε το Θεό ή όσοι έφτασαν στη θέοση. Ενώ στο Βουδισµό, όσοι είναι προορισµένοι για τη φώτιση, δηλ. οι µελλοντικοί Βούδες (Μποντισάτβες).
Στη βυζαντινή αγιογραφία, το χρυσό ή το κίτρινο φόντο είναι το σύµβολο της αιωνιότητας ή συµβολίζει το άκτιστο φως του Αγίου Πνεύµατος.
Αντίθετα, το κυανό στο ιµάτιο του Χριστού, το οποίο φοριέται πάνω από το χιτώνα, συµβολίζει την ανθρώπινη φύση Του - την οποία φόρεσε κατά την ενανθρώπισή Του.
Η Παρθένος έχει πάντοτε στο κεφάλι της και στην πλάτη της τρία Oκτάκτινα αστεράκια. Τα τρία από αυτά δηλώνουν ότι η Παναγία ήταν Παρθένος προ και µετά την τόκο.
Τα οκτάκτινα αστεράκια συµβολίζουν το µυστήριο της όγδοης µέρα και ότι ο Θεός έφτιαξε τον κόσµο σε επτά ηµέρες. Την έβδοµη ο άνθρωπος απέτυχε. O Θεός εγκαινιάζει δια του έργου Της Θείας Oικονοµίας (το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του κόσµου) για αυτό η Παναγία συµµετέχει σε αυτό, δηλαδή είναι διάκονος στο µυστήριο αυτό καθώς και ο Ιωσήφ.
Ακριβώς τον αντίθετο χρωµατισµό έχουν πάντα το εσωτερικό και το εξωτερικό µαφόριο (ένδυµα) της Θεοτόκου, για να υπογραµµισθεί η ανθρώπινη φύση της αφενός, και αφετέρου ότι αξιώθηκε να δεχθεί στη µήτρα της το πυρ της θεότητος σωµατικώς. Το χρυσό ή το κίτρινο (ώχρα) συµβολίζουν το άκτιστο Φως. Το πράσινο συµβολίζει τη νεότητα και την ελπίδα και συνήθως το απαντάµε σε δευτερεύοντα πρόσωπα. Το λευκό, συµβολίζει το φως της Αναστάσεως, τη δόξα του Θεού και την αγνότητα, ενώ… Το µαύρο, το µυστικό βάθος, τον Άδη, το θάνατο, αλλά και την προ Χριστού εποχή. Η εικονογραφία δεν είναι µόνο ένα διακοσµητικό στοιχείο. ΑΠΕΝΑΝΤΙΑΣ, υπηρετεί ένα µεγάλο τριπλό σκοπό: τη λατρεία, το δόγµα και το ήθος.
Πηγαίνοντας στο Άγιο Όρος δεν µπορεί κανείς να µην προβληµατιστεί µε διάφορα θέµατα µε τα οποία έχει διαβάσει και βιώσει και συνήθως ο άνθρωπος έχει την τάση να κοιτάει και το αντίθετο, και το αντίθετο του ασκητισµού είναι ο Ηδονισµός ο οποίος ταυτίζει τα αγαθά και την ίδια την ευδαιµονία (ευτυχία) µε την ηδονή. Αντίθετα ο ασκητισµός θεωρεί την απόλαυση της ηδονής αµαρτία, στερήσει ή τουλάχιστον από το δυνατό λιγότερη συµµετοχή.
Oι οπαδοί του ασκητισµού χαρακτηρίζουν την απόλαυση της ηδονής σαν φθορά του σώµατος και διαφθορά της ψυχής. Ενώ οι οπαδοί του ηδονισµού βλέπουν τον ασκητισµό σαν καταδίκη στην στέρηση, σαν αδικαιολόγητο αρνητικό απέναντι στα αγαθά της ζωής και σαν διαστροφή.
O ∆ηµόκριτος, ο Αριστείδης και ο Επίκουρος ασχολήθηκαν πολύ µε το θέµα και κατανόησαν τις ακρότητες και των δύο και συνέστησαν µέτρο.
Από τους νεοέλληνες συγγραφείς ο Καζαντζάκης, που σε όλη του τη ζωή έψαχνε απαντήσεις για τον Θεό είχε επισκεφτεί τα Καρούλια, άγριο ησυχαστήριο, εκεί ζουν οι πιο άγιοι, άγριοι ασκητές του Όρους στους λαξευµένους βράχους. Με ένα καλαθάκι κρεµασµένο στη θάλασσα και οι βάρκες που περνούν ζυγώνουν και ρίχνουν ψωµί και ελιές για να µην αφήσουν τους ασκητές να πεθάνουν από την πείνα. Συνάντησε τον Ασκητή «Μακάριο τον Σπηλαιώτη», µε ένα πρόσωπο άτριχο, φαγωµένο από τις αγρύπνιες και την πείνα, µε αδειανούς βολβούς, να γυαλίζει βυθισµένο σε ανείπωτη µακαριότητα. Τα µαλλιά του είχαν πέσει, έλαµπε το κεφάλι του σαν κρανίο. Κάµποση ώρα κοίταζε µε απληστία τη ψυχή τούτη που είχε εξαφανίσει το κορµί της και αυτό βάραινε τις φτερούγες της και δεν την άφηνε να ανέβει στον Oυρανό. Ανήλεο, ανθρωποφάγο θεριό η ψυχή που πιστεύει, κρέατα, µάτια, µαλλιά και όλα τούτα τα έχει φάει.
Πάτερ Άγιε, του είπε, πείνασες, δίψασες, πόνεσες κοντεύοντας να φτάσεις στη κορφή της σκάλας, φάνηκε η Πόρτα του Παραδείσου µα θα ανοίξει η πόρτα να µπεις; Είσαι σίγουρος; Είµαι σίγουρος για την καλοσύνη του Θεού αυτή Νικάει απάντησε. Χαιρετίσµατα στο Κόσµο. Χαιρετίσµατα στον Oυρανό… είπε ο Καζαντζάκης, και πες στο Θεό δεν φταίµε εµείς, φταίει αυτός που έκαµε τον κόσµο τόσο ωραίο…
Oι πιο έντονες εµπειρίες ήταν στη Μονή «Σίµωνος Πέτρας» που ήµουν κοντά στους καλόγερους που έψαλλαν τον Ψαλµό 102, κάποιες στιγµές τους ένιωσα σαν αγγέλους µε πρόσωπα «El Greco» και στην σκήτη Της «Aγίας Άννης», σε κελί που µένει µόνος ο καλόγερος «Γρηγόριος» και στο οποίο µείναµε µαζί του αρκετές ώρες και τελέσαµε µαζί τη λειτουργία και ψάλαµε τον άλλο ψαλµό µας το εις τον Αιώνα. Ήταν πράγµατι µια πραγµατική κατάνυξη, ένας άλλος κόσµος.
Σταµατήσαµε σε µία Ταβέρνα έξω από τη Θεσσαλονίκη, η οποία έχει µουσική και εκεί έγινε µία µίνι διασκέδαση. Αυτό µου λέει υπάρχει στη θρησκεία µας - είσαστε κατά Χριστό Σαλοί, ναι υπάρχει µια κατηγορία αγίων που έζησαν αυτή τη ζωή.
Oµολογουµένως δεν ήξερα περί Σαλών και έµαθα τα εξής: Oι Σαλοί είναι συνήθως µοναχοί που κατεβαίνουν στο «κόσµο», µέσα στις πόλεις, στη «χριστιανική» κοινωνία, και κάνουν πράξεις παράλογες, ανόητες, πράξεις τρελού, οι οποίες όµως έχουν πάντοτε ένα βαθύτερο περιεχόµενο, αποβλέπουν πάντοτε στην αποκάλυψη της πραγµατικότητας και αλήθειας που κρύβεται πίσω από τα προσχήµατα του κόσµου τούτου. O Σαλός µπαίνει στις ταβέρνες, στις κακόφηµες συντροφιές. Καταλύει προκλητικά τις εκκλησιαστικές νηστείες µπροστά στους ανθρώπους, ενώ στην πραγµατικότητα κάνει αυστηρότατη άσκηση τροφής.
Με αυτή την έννοια, κάθε µοναχός της Oρθόδοξης Εκκλησίας είναι ένα είδος «διά Χριστόν σαλού»: φοράει το ρούχο του πένθους, δηλώνοντας απροκάλυπτα την αποδοχή της κοινής µας πτώσης και αµαρτίας - αποσύρεται στην άσκηση, πολεµώντας για όλους µας αυτή την πτώση και αµαρτία. Ίδια είναι και η κλήση κάθε µέλους της Εκκλησίας.
Το παράδειγµα λοιπόν των «διά Χριστόν σαλών» δεν είναι ακραίο ούτε και ακατανόητο, όπως ίσως φαντάζει στα µάτια πολλών. Είναι η σάρκωση του θεµελιώδους ευαγγελικού κηρύγµατος: ότι µπορεί ο άνθρωπος να τηρήσει όλο τον Νόµο χωρίς να κατορθώσει να ελευθερωθεί από τις αναγκαιότητες που επιβάλλει το βιολογικό και ψυχολογικό του εγώ, δηλαδή από τη φθορά και τον θάνατο. Ενώ αρκεί να αποδεχτεί ταπεινά την αµαρτία και την πτώση του, χωρίς να τη διαφοροποιεί από την αµαρτία και την πτώση των άλλων ανθρώπων, µε εµπιστοσύνη στην αγάπη του Χριστού, που µεταµορφώνει αυτή την αποδοχή σε προσωπική ζωτική κοινωνία, σε ζωή αφθαρσίας και αθανασίας.
Oι περισσότεροι γνωστοί Σαλοί είναι ο άγιος Συµεών Eµµέσης και ο άγιος Ανδρέας Κωνσταντινουπόλεως. Επίσης γνωστός δια Χριστού Σαλός ήταν ο όσιοςΣάββας ο Βατοπεδικός. ∆ηλαδή προσποιείται ότι ήταν Σαλός, πως ήταν µωρός, ανόητος, αµαθής παρόλο που και γνώση είχε και αρετή είχε και σοφία είχε. Στην Κύπρο την άκρη του ράσου του, την θεωρούσαν µεγάλη Ευλογία.
Η έννοια της κατά Χριστόν Σαλό µας άρεσε και µάλιστα έγινε και ειδική τελετή στο λεωφορείο όπου ανακηρύξαµε τον Αρχηγό ως Αρχισαλό και τους υποτακτικούς απλώς Σαλούς…
Η θρησκευτικότητα είναι φυσική ανάγκη του ανθρώπου - ανάγκη ορµέµφυτη, ενστικτώδης.
Oνοµάζουµε φυσικές, ορµέµφυτες, ενστικτώδεις τις ανάγκες που δεν τις ελέγχει η λογική και η θέληση. Εµπεριέχονται ως νοµοτελειακές απαιτήσεις, στη λειτουργία της βιολογικής υπόστασης.
Θεµελιακή ανάγκη του αιώνα µας είναι η έλλειψη µεταφυσικής πίστης, µιας πίστης που να ερµηνεύει και να εξηµερώνει τον κόσµο (Καζαντζάκης).
O άνθρωπος βλέπει να απειλούν την ύπαρξη του δυνάµεις ή παράγοντες που δεν µπορεί να ελέγξει. Oι δικές του φυσικές δυνάµεις δεν αρκούν για να αποτρέψουν την αρρώστια, την οδύνη, τον θάνατο. Καταφεύγει γι’ αυτό σε επινοήµατα που του προσφέρουν ελπίδα προστασίας, αυθυποβολή σιγουριάς. ΙΙΙ. Έκφανση του ενστίκτου της αυτοσυντήρησης η θρησκευτικότητα αποβλέπει να θωρακίσει το άτοµο απέναντι στην ανασφάλεια και στις φοβίες που γεννάει η άγνοια, στον τρόµο και στον πανικό για τον θάνατο. Θωρακίζει η θρησκεία το άτοµο µε µεταφυσικές «πεποιθήσεις», µε ηθικές «αρχές», µε σιγουριά για αιώνια παράταση της ύπαρξής του. Τρέφει το υπερεγώ, προσφέρει αυτοπεποίθηση, ηδονική αυταρέσκεια και αν θέλετε ακόµα, ιεροποιηµένο ναρκισσισµό.
Η θρησκεία και τα περί του Θεού απασχολούν τον άνθρωπο πάντα, µια και το θρησκευτικό αίσθηµα είναι έµφυτο. Εµείς έχουµε µια από τις καλύτερες θρησκείες και πλούσιες σε παραδόσεις.
Η µοντέρνα ζωή, το άγχος, η µεγάλη πρόοδος της επιστήµης που συνεχώς ανακαλύπτει νέα πράγµατα πολλές φορές γίνονται αντικίνητρα για τους ορθόδοξους πιστούς µας και τις παραδόσεις µας.
Ανεξάρτητα από το πώς αισθάνεται καθένας τον Θεό, πιστεύω πως µια χριστιανική αγωγή των παιδιών µας είναι χρήσιµη γιατί βοηθά στην διαµόρφωση κανόνων ηθικής µε κορυφαίο την Αγάπη, αναπτύσσει την κοινωνικότητα και το πνεύµα µας και η θεολογία είναι βαθιά πνευµατική άσκηση, κάνει τους ανθρώπους πιο σφαιρικούς, τους αναπτύσσει έννοιες εθελοντισµού, προσφοράς και γενικά τους κάνει πιο ολοκληρωµένους ανθρώπους.
Με προβληµάτισε το «Άβατο» κατά πόσον είναι συµβατό µε τη Νέα Εποχή ή όχι και κατά πόσο είναι δίκαιο να στερεί από τις γυναίκες την αυτές τις πνευµατικές και κατανυκτικές καταστάσεις που µπαίνουν και ζουν οι άνδρες σε αυτό τον χώρο.
Αυτή η µοναδικότητα του Αγίου Όρους γιατί να µη γίνει ένας πόλος έλξης θρησκευτικού τουρισµού π.χ. στους οµογενείς και αδερφούς χριστιανούς ανά τον κόσµο, όπως η Ακρόπολη ή η Αγία Σοφία την οποία διαφηµίζουν κατά κόρον οι Τούρκοι. Είναι κάτι µοναδικό, και µόνο µε την Φιλοκαλία έχει προσφέρει πολλά και στη ∆ύση.
Έχει τεράστιες υποδοµές και µπορεί να φιλοξενήσει πολλαπλάσιο αριθµό προσκυνητών και να γεµίσουν οι εκκλησίες τους. Σίγουρα χρειάζεται οργάνωση και πλατιά αντίληψη, ορισµένα µοναστήρια είναι πιο ανοικτά.
Υπάρχουν τρόποι να µην αλλοιωθεί το περιβάλλον και η θρησκευτικότητα, όµως µπορεί να δηµιουργηθούν πολλές προϋποθέσεις για θέσεις εργασίας και εισόδηµα για το Αγιον Όρος και το κράτος ειδικά τώρα µε την κρίση που το έχουµε τόσο ανάγκη.
Εµείς έχουµε µεγαλώσει µέσα στην Oρθόδοξη Πίστη και θρησκευτική παράδοση, άριστα συνδεδεµένη µε την Ελληνική µας κληρονοµιά, σίγουρα είναι ωφέλιµο να την συνεχίσουµε για την κοινωνία µας, τις οικογένειές µας και για τον εαυτό µας, να την µεταφέρουµε στους νέους ακολουθώντας πάντα τη λογική του µέτρου.
Το Άθως είναι κειµήλιο της Ελλάδος και όλου του κόσµου. Ευελπιστώ να βάλαµε και εµείς ένα λιθάρι συνεισφοράς στην περαιτέρω περιγραφή διαφώτισης του κειµηλίου αυτού της ανθρωπότητας.
