Ο Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία βαστάει εικόνα και χαρτί - χαρτί και καλαµάρι, το καλαµάρι έφραφε και το χαρτί οµίλει…
Σε προηγούµενο άρθρο µου έγραψα για τον Νίτσε, σ’ αυτό επ’ ευκαιρία της γιορτής του Μεγάλου Βασιλείου, σκέφθηκα να γράψω για τον Μέγα Βασίλειο.
Επίσης ένας άλλος λόγος που γράφω για τον Μέγα Βασίλειο είναι ότι ο Μέγας Βασίλειος, όπως και ο Νίτσε ήταν λάτρης του αρχαίου ελληνικού πνεύµατος (είχαν κάτι κοινό αλλά µε τον τρόπο του ο καθένας) και ότι χωρίς ελληνοµάθεια δεν υπάρχει παιδεία, κάτι που ακούγεται συχνά στις µέρες µας.
Πολλοί απο τους αναγνώστες µου θα διερωτηθούν, τι γίνεται µε την αφεντιά µου που πάει απο το ένα άκρο στο άλλο… από το Νίτσε στο Μέγα Βασίλειο, και αυτό πάλι µε τη θύραθεν παιδεία τι το ήθελε; Ε, λοιπόν δεν το γνώριζα κι εγώ κι επειδή το αναφέρει σε πολλά σηµεία ο Μέγας Βασίλειος, σκέφτηκα να το κάνω τίτλο, άλλωστε ο τίτλος είναι το µισό κείµενο… Κατά τον Μπαµπινιώτη, θύραθεν είναι επίρρηµα της αρχαίας ελληνικής και σηµαίνει «από έξω» µε αντίθετο το «έσωθεν», έχει για την εκκλησία κοσµικό, µη εκκλησιαστικό περιεχόµενο και στην περίπτωση του Μεγάλου Βασιλείου εννοεί την αρχαία ελληνική γνώση και παιδεία.
O Βασίλειος Καισαρείας, γνωστότερος ως Μέγας Βασίλειος ή Άγιος Βασίλης (330-379 µ.Χ.) ήταν Πατέρας της Εκκλησίας, Επίσκοπος Καισάρειας, κορυφαίος Θεολόγος τον 4ο αιώνα και ένας από τους τρείς ιεράρχες, που θεωρούνται προστάτες της Εκκλησίας.
Έργο ζωής και σηµαντικός σταθµός στην πορεία του αποτελεί η ίδρυση και λειτουργία ενός κοινωνικού φιλανθρωπικού συστήµατος, του «Πτωχοκοµείου της Βασιλειάδας» για την περίθαλψη και φροντίδα των ασθενέστερων κοινωνικά οµάδων.
Ήταν το πρώτο φιλανθρωπικό ίδρυµα, µε στόχο την παρότρυνση των πλουσίων να διαθέτουν τον πλούτο τους µε ένα χριστιανικό τρόπο.
Το πλούσιο συγγραφικό έργο κατατάσσεται σε τέσσερις κατηγορίες. ∆ογµατικά συγγράµµατα, ασκητικά συγγράµµατα, οµιλίες, επιστολές.
Έγραψε µία από τις τέσσερις Λειτουργίες της Ανατολικής Oρθοδόξου Εκκλησίας, οι άλλες είναι του Ιακώβου του Αδελφοθέου, του Χρυσοστόµου και των προηγιασµένων τιµίων ∆ώρων.
Η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου είναι προγενέστερη από την Λειτουργία του Χρυσοστόµου, κρίνεται µεγαλοπρεπής αλλά είναι µακροσκελέστερη. Τελείται δέκα φορές τον χρόνο δηλαδή του Αγίου Βασιλείου, την Παραµονή των Χριστουγέννων, των Θεοφανείων, τις πέντε πρώτες Κυριακές της µεγάλης Τεσσαρακοστής, την Μεγάλη Πέµπτη και το Μεγάλο Σάββατο.
O «επίτιµος» συνάδελφος, εν τω αριστερώ ψαλτηρίω του Αγίου Νεκταρίου Βούλας, σποραδικά ιεροψάλτης, κ. Νικόλαος Τζιράκης, καθηγητής της κοινωνικής Θεολογίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών µε πολυσήµαντο συγγραφικό έργο, όπως και σαν φιλόλογος του λεξικού ρηµάτων της Αρχαίας Ελληνικής, µου δώρισε το έργο του «O Μέγας Βασίλειος και ο Ελληνισµός», το οποίο διάβασα «λιονταρίσια» αλά Καζαντζάκη και ορισµένα πολλά που έχει γράψει η αφεντιά µου είναι αντληµένα από εκεί, για να συντηρήσω το status του «∆άνειου» (είναι φίλος και πανεπιστηµιάκος δάσκαλος του Πατήρ µας Γεωργίου στον Αγιο Νεκτάριο, γι’αυτό και µας κάνει την τιµή να διακονεί το Ναό µας).
Συν τοις άλλοις είναι πρώτης κλάσεως ψάλτης, αυτός µε βοήθησε στην ψαλτική «να υπερβώ» τον Εαυτό µου (κατά Νίτσε)… O Μέγας Βασίλειος είναι από τους σηµαντικότερους δογµατικούς θεολόγους του Χαλκηδόνιου χριστιανισµού µε σηµαντική συµβολή στην ανάπτυξη του τριαδολο γικού δόγµατος.
∆εν απορρίπτει την µελέτη των κλασσικών γραµµάτων, αντίθετα προτρέπει την χρήση τους σαν ένδυµα της χριστιανικής θρησκευτικής διδασκαλίας.
∆ιακηρύσσει την ενότητα της Αγίας Τριάδας ως µία ουσία και προχώρησε στον προσδιορισµό του υποστατικού.
Το θέµα των σχέσεων χριστιανισµού και ελληνισµού, απασχόλησε, απασχολεί και θα απασχολεί άγνωστο για πόσο ακόµη χρόνο. Υπάρχει σύγκρουση µεταξύ δύο απόψεων ότι ο χριστιανισµός αφοµοίωσε τον ελληνισµό (εκχριστιανισµός του ελληνισµού) ή ο ελληνισµός τον χριστιανισµό (εξελληνισµός του χριστιανισµού). Η θύραθεν παιδεία είναι πρωτοβουλία των Μεγάλων Πατέρων της εκκλησίας, του Μεγάλου Βασιλείου και του Γρηγορίου του Θεολόγου που είχαν σπουδάσει στην Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και γνώριζαν εις βάθος την σηµασία των Ελληνικών Γραµµάτων, της Ελληνικής γλώσσας και της Ελληνικής σκέψης, οι οποίοι πίστευαν και δίδασκαν ότι ο χριστιανισµός έχει πολλά να κερδίσει από την µελέτη των Ελληνικών κειµένων.
Η διδασκαλία περί της αθανασίας της ψυχής καθώς και οι ηθικές αξίες που αναδύονταν µέσα από τα κείµενα των µεγάλων τραγωδών ακόµη και µέσα από την ποίηση, δεν διέφυγαν της προσοχής των Μεγάλων Πατέρων και είναι γνωστό ότι γνώριζαν βαθειά την ελληνική φιλοσοφία, ρητορική και την ελληνική σκέψη γενικότερα.
Η «ζήτησις της αλήθειας», η αναζήτηση αυτή, ουσιαστικό γνώρισµα της ελληνικής συνειδήσεως εκτείνεται σε όλους τους χώρους της γνώσεως (θρησκεία, φιλοσοφία, επιστήµη) και σε όλο το φάσµα των ανθρώπινων πραγµάτων, και αυτό ενδιέφερε τους Πατέρες Βασίλειο και Γρηγόριο.
O Μέγας Βασίλειος δεν βλέπει άµεσο κίνδυνο για τους χριστιανούς νέους από την θύραθεν και συγκεκριµένα από τα έργα της κλασσικής ελληνικής γραµµατείας αφού «ουκ άχρηστον ψυχαίς µαθήµατα τα έξωθεν».
Σήµερα είναι πλέον καιρός η λέξη ελληνοχριστιανισµός να «αποχαρακτηριστεί» πολιτικά και ιδεολογικά, και να επανακτήσει το πρωτογενές και ουσιαστικό περιεχόµενο της που είναι η αναφορά στο δίπολο ελληνικότητας και χριστιανισµού, κλασσικού ελληνικού ορθολογισµού και χριστιανικής ορθοδοξίας (Γ. Μπαµπινιώτης)
Με άλλα λόγια η εκκλησία στην προσπάθεια της να ερµηνεύσει τον λόγο του Θεού και να τον καταστήσει κτήµα των χριστιανών, πηγή και φάρµακο της σωτηρίας τους, δεν αρνήθηκε να χρησιµοποιήσει εξωτερικά - γλωσσικά σχήµατα στα µέσα έκφρασης από την ζωή των ανθρώπων που έζησαν στην π.Χ. εποχή.
Σίγουρα κατά την γνώµη µου, ο Μέγας Βασίλειος τα βλέπει πιο σφαιρικά από ορισµένους ιερώµενους και θεολόγους, που βλέπουν µονόπλευρα, που βλέπουν το δέντρο και όχι το δάσος.
O Μέγας Βασίλειος ήταν µία πολυσχιδής προσωπικότητα, ένας πανεπιστήµων. Ηταν γιατρός για την ψυχή και το σώµα. Προιστάµενος της ιατρικής πτέρυγος της Βασιλειάδας. Προήγαγε την ιατρική επιστήµη και τα µαθηµατικά.
Σαν γιατρός, άγιος ήταν ανάργυρος, σαν τους Αγίους Αναργύρους («Αγιοι Ανάργυροι και θαυµατουργοί, δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε») κι εδώ έχει τον θαυµασµό το ετυµολογικό της ελληνικής γλώσσας. Αν-άργυρος δηλαδή χωρίς αργύρια.
Παρεπιπτόντως, πολλοί Άγιοι εκτός των Αγίων Αναργύρων ήταν γιατροί, φαρµακοποιοί -µεταξύ αυτών και γυναίκες όπως η Ιατρός Αγία Ερηµιώνη και η φαρµακοποιός Αγία Αναστασία. Το ότι η εκκλησία µας ανέδειξε πολλές γυναίκες γιατρούς σηµαίνει ότι προώθησε και τη γυναίκα όταν άλλες θρησκείες τις έχουν αποκόψει σχεδόν απο τα πάντα, φυσικά εκτός απο την τεκνοποιίαν…
Αθεράπευτη Παρένθεση: (Μου έκανε εντύπωση ότι γιατροί -άντρες και γυναίκες είναι πάνω από 100 Άγιοι, και σκέπτοµαι στη σηµερινή κρίση µε το διεφθαρµένο ιατρο-φαρµακευτικό κύκλωµα που κόστιζε 6 δις ευρώ τώρα µε το µνηµόνιο έχει κατέβει στα 2 δις. Τα 6 δις ήταν περίπου όσα κόστιζε το ιατρο-φαρµακευτικό σύστηµα της Ισπανίας µε τετραπλάσιο πληθυσµό. Όχι βέβαια ότι ήταν/είναι το µοναδικό κύκλωµα - από τέτοια υπάρχουν αρκετά και απο λίγο ως πολύ όλοι είµαστε υπεύθυνοι. Κατά τα άλλα φταίει το µνηµόνιο για την κατάντια µας…)
Η θρησκεία δεν αντιµάχεται την επιστήµη. Αντίθετα πιστεύει ότι είναι απόρροια του φωτισµού του Θεού προς τους ανθρώπους. Κάπου αλλού διάβασα οτι οι άγιοι συνεχίζουν την παρουσία του Χριστού στη γή.
O δρόµος που οδηγεί στην Αρετή είναι στην αρχή τραχύς και δύσβατος, γεµάτος από ασταµάτητο ιδρώτα και κόπο και επί πλέον ανηφορικός, όπως της ζωής. Το «µοχθείν πονείν».
Πρέπει να φροντίζουµε την ψυχή µας απέχοντας από άλλες φροντίδες, δεν πρέπει να είµαστε δούλοι στο σώµα χωρίς να υπάρχει απόλυτη ανάγκη, και τίθεται το θέµα τι είναι απόλυτη ανάγκη, είναι αυτά που λέει ο Easterlingότι πέρα από τα βασικά, που για τους Αµερικανούς είναι γύρω στα 25.000 δολλάρια το χρόνο, η ευτυχία αµφιταλαντεύεται ή είναι τα βασικά που έγραψα στο προηγούµενο άρθρο µου. Μια φούχτα ελιές, ένα καρβέλι ψωµί και µία σκελίδα σκόρδο…
Μελετητής ο ίδιος και γνώστης της Ελληνικής Φιλοσοφίας την χρησιµοποιεί ως όργανο επεξεργασίας και διατύπωσης των θεολογικών αντιλήψεων.
Η φιλοσοφία κατά τον Βασίλειο πρέπει να µελετάται υπό το νέο χριστιανικό πρίσµα. Πλούσιο είναι το έργο του, στη νοµική θέσπισε κανόνες συµβίωσης και οργάνωσης µοναχών, όπως και κανόνες στο οικογενειακό δίκαιο, καθώς και πρώτος θέσπισε το όριο των τριών γάµων (σηµειωτέον οτι στην εποχή της Παλαιάς ∆ιαθήκης ίσχυε η πολυγαµία), πλούσιο είναι δε και το συγγραφικό του έργο, ειδικά αυτό προς τους Νέους.
Η Εκκλησία απέστειλε τους πρώτους διδασκάλους (Βαρνάβα & Παύλο) να κηρύξουν την σωτηρία στα «Έθνη» εγκαταλείποντας έτσι την Ιουδαϊκή «αποκλειστικότητα» και ενδοστρέφια και έτσι ενεργοποίησαν την Oικουµενική δυναµική του Ελληνι σµού, η οποία όχι µόνο δεν προκάλεσε προβλήµατα στην Νέα Θρησκεία αλλά αντίθετα ερχόταν αρωγός στο χριστιανικό κήρυγµα της αγάπης και της σωτηρίας όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως εθνικότητας ή φύλου, κοινωνικής θέσεως, ηλικίας κλπ. «Oυκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ πάντες γαρ υµείς είς εστέ εν Χριστώ Ιησού», Επιστολή Αποστ. Παύλου, του κορυφαίου των Αποστόλων (Κεφάλαιο 3, στίχος 28 προς Γαλάτες), ένα από τα σηµαντικότερα διδάγµατα του χριστιανισµού.
∆ιαβάζοντας κανείς την πραγµατεία του για τους νέους διαπιστώνει ότι ο Μέγας Βασίλειος δεν αρκείται µόνο στην επιφάνεια και το άρωµα της κλασσικής παιδείας αλλά εισέρχεται και στη βαθύτερη ουσία της. Χρησιµοποιεί τον Ησίοδο, προκειµένου να διδάξει στους χριστιανούς νέους την αυτογνωσία, την υπακοή στις ορθές υποδείξεις των άλλων, την αχρηστία αυτών που δεν εντάσσονται σε αυτές, δείχνει ότι αντιµετωπίζει θετικά την αξιολογική κρίση του Ησίοδου η οποία µπορεί να αποτελέσει κατευθυντήρια οδηγία και για τους χριστιανούς νέους της εποχής.
Το πρόβληµα λοιπόν δεν εστιάζεται στο αν θα πρέπει να µελετώνται οι αρχαίοι συγγραφείς αλλά στον τρόπο µε τον οποίο πρέπει να µελετώνται. Όπως διάβασα κάπου αλλού, «η πίστη χρειάζεται αγαθή πρόθεση η οποία πίστη είναι προυπόθεση της κάθαρσης, του φωτισµού και της θέωσης».
Η επίγεια ζωή του ανθρώπου και όλα γενικά τα αγαθά της ως πρόσκαιρα και µηδαµινά δεν έχουν για τον χριστιανό καµία σχεδόν αξία (το αντίθετο του Amor Fati του Νίτσε).
Σκέπτοµαι γιατί να είναι τόσο απόλυτο - µήπως υπάρχει κάτι ενδιάµεσο;
Στόχος («καρπός» κατά τον Βασίλειο) της ανθρώπινης ψυχής είναι η αλήθεια. Η αλήθεια αυτή είναι ευχάριστο να ενδύεται (να διατυπώνεται) µε την βοήθεια της θυράθεν σοφίας κατά το παράδειγµα των φύλλων του δέντρου τα οποία καθώς περιβάλλουν τους καρπούς προσφέρουν πλέον ευχάριστο και ολοκληρωµένο θέαµα για ολόκληρο το δέντρο.
Την οµηρική άποψη της αρετής ο Βασίλειος το θεµελιώνει µε παραδείγµατα από τον Σόλωνα, το Θέογνι, τον Πρόδικο τον Κείο µε το παράδειγµα του Ηρακλή όπου κλήθηκε να διαλέξει µεταξύ Αρετής και Κακίας (Ευδαιµονίας) σε κάποιο άθλο του. Αναφέρει ότι η Αρετή είναι καλύτερη από τον πλούτο, και ότι ο Oδυσσέας ενώ ήτο γυµνός τον σεβάστηκαν οι Φαίακες γιατί είχε µαζί του την Αρετή, η οποία δεν χάνεται.
Κάθαρση της ψυχής είναι η περιφρόνηση των αισθησιακών ηδονών («τας δια των αισθήσεων ηδονάς ατιµάζειν»), ο ορισµός αυτός παραπέµπει στους Όρους του Πλάτωνα, κατά τον οποίον κάθαρση γενικώς σηµαίνει απόκρισις (=αποχωρισµός, διάκριση) χειρόνων από βελτιόνων.
Τώρα καταλαβαίνω γιατί ο Νίτσε έλεγε όλους τους µετα-σωκρατικούς «παρακµιακούς», κάτι τέτοια του άναβαν τα λαµπάκια.
Όσο περισσότερα επιθυµούν οι άνθρωποι να αποκτήσουν άλλα τόσα έχουν ανάγκη ή ακόµα για να ικανοποιήσουν την επιθυµία τους, κατά τον Σόλωνα «πλούτου δ' ουδέν τέρµα πεφασµένον ανδράσι κείται».
O Βασίλειος παραθέτει επίσης το παράδειγµα του ∆ιογένη ο οποίος διακήρυξε τον εαυτό του «και Βασιλέως του µεγάλου» πλουσιότερο επειδή για να ζήσει είχε ανάγκη πολύ λιγότερα από όσα ο Βασιλιάς.
Για να αποκτήσουν την αρετή τους (τους νέους) προτρέπει «πάντα λίθους κινούντες» όπως λέγαµε παλιά στα business«keepwalking» και τώρα λόγω της έξαρσης της παγκοσµιοποίησης λέµε «αλλάξαµε στο keepjogging» - κάνε πετάλι γιατί όταν σταµατήσεις το ποδήλατο πέφτει. Και η πίτα για να µοιραστεί πρέπει πρώτα να φτιαχτεί. Αλλωστε η γιαγιά µου έλεγε για τους ακαµάτες «και η Παναγιά λέει κάπου κάπου να κουνάµε τα χέρια µας».
∆ίνει συµβουλή στην εκγύµναση - προετοιµασία για την επίτευξη του σκοπού, ο Μωυσής αφού πρώτα γύµνασε δυνατά την διάνοιά του στα µαθήµατα των Αιγυπτίων, στη συνέχεια πλησίασε την µυστική γνώση του Θεού, επίσης και ο ∆ανιήλ πρώτα γνώρισε καλά την σοφία των Χαλδαίων και µετά µελέτησε την θεία διδασκαλία. Το γνωστόν «τα αγαθά κόποις κτώνται»
Απ’ όλα τα ∆ογµατικά θα περιγράψω στο επόµενο άρθρο µου αυτά που µε απασχόλησαν περισσότερο, είναι το «Εν αρχή ην ο Λόγος», το «Περί Πίστεως» και ότι «Oυκ έστιν αίτιος των κακών ο Θεός». Πολύ δύσκολα, µε πολλές θεολογικές και φιλοσοφικές πτυχές οι οποίες υπερβαίνουν σε ορισµένα σηµεία και τον ανθρώπινο νου έχουν όµως απασχολήσει και απασχολούν πολύ κόσµο.
Ας µε συγχωρέσουν οι ειδήµονες για το τόλµηµα αυτό και για τυχόν λάθη ή παραλείψεις. Εγώ µηχανολόγος είµαι…
