Σοφοκλέους Αντιγόνη Σε σκηνοθεσία Νατάσσας Τριανταφύλλη, πλαισιωμένη από τη μουσική της Μόνικα στους χώρους του Μουσείου Μπενάκη Εφημερίδα Η Βούλα και ο κόσμος της, Αύγουστος 2013 Δείτε το άρθρο σε PDF
Το 2ο Γυµνάσιο της Βούλας, εδώ και χρόνια, εργάζεται ως καθηγήτρια των καλλιτεχνικών µία γυναίκα που αφουγκράζεται τις ικανότητες και τις ανάγκες των µαθητών της και είναι πάντα δίπλα τους.
Είναι η κυρία Ντέπυ Φραγκεδάκη που µαζί µε τους µαθητές της, και τη συνεργασία άλλων καθηγητών, ανεβάζει θεατρικά έργα που εισάγουν τους µαθητές στον κόσµο του θεάτρου, µεταδίδουν την έµπνευση και τη γλυκύτητα της τέχνης και χαρίζουν τη χαρά της συµµετοχής σε ένα όµορφο κοινό αποτέλεσµα. Ένα από αυτά ήταν η Αντιγόνη του Σοφοκλή !
Στον ίδιο ερασιτεχνικό θίασο ήταν και η, µαθήτρια τότε, Νατάσσα Τριανταφύλλη, που τώρα σκηνοθέτησε τη δική της Αντιγόνη στο Θέατρο του Μουσείου Μπενάκη υπό την αιγίδα του Φεστιβάλ Αθηνών.
Παρακολούθησα µε λαχτάρα την παράσταση και επιβεβαιώνω ταπεινά πως η σκηνοθετική σύλληψη, τα πρωτότυπα σκηνικά, η µουσική της χαρισµατικής Μόνικα και οι ηθοποιοί που έλαβαν µέρος στην παράσταση, πρόσφεραν ένα θέαµα που, ειλικρινά, µας συγκίνησε.
∆ιερωτώµαι, πώς συχνά η προσφορά µας στη ζωή λειτουργεί µε τρόπους µυστικούς και απροσδιόριστους…
Ίσως η λαχτάρα της κας Ντέπυ Φραγκεδάκη να έσπειρε κι αυτή το δικό της σπόρο και ίσως η Νατάσσα Τριανταφύλλη να αποτελεί µέρος της µυστικής καρποφορίας…
Ποιος ξέρει πόσα παιδιά ωφελήθηκαν µε απροσδιόριστους τρόπους από ένα γυµνασιακό δρώµενο που έλαβε χώρα εν έτη 1994.
Πάντως 19 χρόνια µετά, το Αθηναϊκό κοινό απόλαυσε µια ξεχωριστή Αντιγόνη του Σοφοκλή !
Με αφορµή λοιπόν τα παραπάνω άρχισα κ εγώ να ξεσκονίζω στα παραπεταµένα της µνήµης ιδέες και σκέψεις για την Αντιγόνη του Σοφοκλή !
«Έρως ανήκατε µάχαν», λοιπόν, «Έρως, ός εν κτήµασι πίπτεις, ός εν µαλακαίς παρειαίς νεάνιδος εννυχεύεις», που µάθαινα κι εγώ στο Γυµνάσιο εν έτη 1954…
Το έργο έχει όλες τις φάσεις του ανθρώπινου πνεύµατος και τέχνης. Έχει φιλοσοφία, ποίηση, λογοτεχνία, ερωτικά, δοµή κλειστή και πάντα διαχρονική.
Όπως γνωρίζετε οι τραγωδίες είναι διαχρονικές και γι αυτό το λόγο παίζονται έως και σήµερα χωρίς αλλαγές και πάντα απεικονίζουν και το σήµερα.
Για όσους δε θυµάστε, µια συνοπτική υπόθεση του έργου είναι:
Μετά το θάνατο του Oιδίποδα, ο γιοί του, Ετεοκλής και Πολυνείκης, αποφάσισαν να κρατήσουν αυτοί την εξουσία, βασιλεύοντας ένα χρόνο ο ένας και ένα χρόνο ο άλλος.
Τον πρώτο χρόνο βασίλεψε ο Ετεοκλής αλλά όταν ήρθε η ώρα να παραδώσει την εξουσία στον αδερφό του, δεν το έκανε και τότε ο Πολυνείκης πήγε στο Άργος, συµµάχησε µε τους Αργείους και επιτέθηκε εναντίον της Θήβας.
Σε µονοµαχία, αλληλοσκοτώθηκαν τα δύο αδέρφια και τότε την εξουσία πήρε ο αδερφός της Ιοκάστης και γαµπρός του Oιδίποδα, ο Κρέοντας. Αυτός διέταξε να θάψουν µε τιµές τον υπερασπιστή της Θήβας, τον Ετεοκλή, αλλά να αφήσουν άταφο, τον Πολυνείκη. Η αδελφή τους Αντιγόνη όµως, θεωρεί ότι αυτή η διαταγή είναι έναντι στους θείους νόµους και αποφασίζει να την παραβεί και να τον θάψει µόνη της.
Oµολογώ ότι είµαι δάνειος και θα δανειστώ και πάλι από παντού για να σας περιγράψω, µε δικό µου τρόπο, όχι τόσο την σκηνοθεσία -που ήταν κάτι πρωτόγνωρο που δεν έχω ξαναδείούτε τη µουσική που µε ανέβασε στα ουράνια αλλά µε το «φιλοσοφικό» κοµµάτι της τραγωδίας.
Σας παραθέτω, το παρακάτω κείµενο της µετάφρασης και το κείµενο του δοκιµίου, αυτά που µε άγγιξαν και που τα βρήκα διδακτικά.
Σε ασύνδετο σχήµα, θα σας αναφέρω ακόµα τί µε εντυπωσίασε ή τί άξιζε να θυµάται κανείς από τους διαλόγους και το χορό, µε τη σειρά που ειπώθηκαν.
ΚΡΕOΝΤΑΣ: Είναι αδύνατον να µάθεις τα φρονήµατα, τη σκέψη, την ψυχή του κάθε ανθρώπου, προτού πάρει στα χέρια του την εξουσία. Για µένα, αυτός που κυβερνάει την πόλη και δεν αποφασίζει το καλύτερο γι’ αυτήν, ήταν και θα είναι ο χειρότερος. Και όποιος πάνω από την πατρίδα του βάζει τον φίλο, εγώ τον λέω τιποτένιο. Εγώ ποτέ δε βάζω ίσα το καλό και το άδικο, αλλά όποιος µε την πόλη αυτή είναι φίλος, θα τον τιµώ ίδια και όταν ζει και νεκρό.
Έτσι θα τιµωρηθεί (όταν θα έθαβε τον Πολυνείκη) αλλά πολλές φορές η ελπίδα για το κέρδος, έθαψε πολλούς.
ΦΥΛΑΚΑΣ: Ήρθα καλοδεχούµενος, ουδείς γαρ στέργει άγγελον κακών επών. ΚΡΕOΝΤΑΣ: Γιατί το χρήµα είναι ο χειρότερος θεσµός µέσα στους ανθρώπους. Γκρεµίζει πολιτείες, οι άντρες ξεπορτίζουν από τα σπίτια τους, στρέφει το µυαλό του ανθρώπου στο κακό, τον σπρώχνει στην απάτη ή στο έγκληµα και έτσι χάνεται κάθε ντροπή και σεβασµός και πλανεύονται οι τίµιες συνειδήσεις.
∆εν µπορείς να κερδίζεις από παντού. Γιατί οι περισσότεροι απ’ αυτούς που βγάζουν βρώµικα λεφτά βγαίνουν χαµένοι στο τέλος. (Σ.Σ.: Τροµερό και απίστευτο, τα ίδια ίσχυαν και 2.500 χρόνια πριν…) ΦΥΛΑΚΑΣ: Αδικία! ∆ε µπορεί να είναι το ίδιο πράγµα και τα ψέµατα και η αλήθεια.
ΧOΡOΣ: Πολλά είναι τα παράδοξα, µα τίποτα πιο θαυµαστό από τον άνθρωπο. Πέρα απ’ τον αφρισµένο ωκεανό περνάει µε το νοτιά, ξεσκίζοντας τα φουσκωµένα κύµατα και τη Γη, την υπέρτατη θεά, την άφθαρτη και ακάµατη οργώνει, µε το αλέτρι το δεµένο στα άλογα, προσπαθώντας να την κάνει να βλαστίσει χρόνο µε το χρόνο.
Έµαθε να µιλάει µε εµπνευσµένη σκέψη, δηµιούργησε κοινωνία και νόµους και βρήκε τρόπο να φυλάγεται από τους πάγους και το κρύο και της βροχής τις µπόρες. Όλα τα καταφέρνει, έξω από ένα: ιδεί το µέλλον. Μόνο από το θάνατο δε θα γλιτώ σει κι ας βρήκε γιατρικό σε αγιάτρευτες αρρώστιες. Όµως κι αν έχει καταφέρει µε τη σοφία και την τέχνη του τα ανέλπιστα, βαδίζει πότε στο καλό και πότε στο κακό και πότε πάλι στο καλό. Άξιος πολίτης όποιος κρατάει τους νόµους της πατρίδος, ανάξιος αυτός που αποτολµά το κακό. ΚΡΕOΝΤΑΣ: Μα ξέρε πως τα πείσµατα τα πιο σκληρά λυγίζουν, ακόµα ως κι αυτό τ’ατσάλι που είναι ψηµένο στη φωτιά να το δεις να ραγίζει και να κόβεται στα δύο. ΑΝΤΙΓOΝΗ: Η ταραχή προδίδει όλους αυτούς που συνωµοτούν στα κρυφά, µα η τυραννία γι αυτο το λόγο επικρατεί, γιατί µπορεί να λέει και να κάνει ότι θελήσει. ΧOΡOΣ: Ευτυχισµένος είναι αυτός που δε γεύτηκε τα βάσανα. Γιατί σαν τρανταχτεί από Θεό ένα σπιτικό, η συµφορά περνάει από τη µια γενιά στην άλλη. ∆εν γίνεται κανένας άνθρωπος να κρατηθεί έξω από τη συµφορά για πάντα, γιατί η ελπίδα πλανεύει, άλλους τους στέλνει στο σωστό δρόµο κι άλλους τους τρέφει µε λαχτάρες κούφιες. ΚΡΕOΝΤΑΣ: Αν θρέψω αντάρτες µεσ’ στο σπίτι µου, σκέψου πόσοι θα ξεπεταχτούν απ’ έξω. Όποιος µε τους δικούς του φέρνεται καλά, θα φερθεί µετά και στην πόλη σωστά και δίκαια. ∆εν υπάρχει κατάρα µεγαλύτερη από την αναρχία. Γκρεµίζει πόλεις, αναστατώνει σπίτια και σπέρνει φόβο µέσα στη Μάη και την ήττα στους δικούς µας. ΑΙΜOΝΑΣ: Πατέρα, οι θεοί µας έδωσαν το µυαλό, ό,τι καλύτερο αγαθό στον κόσµο. Μην έχεις την ιδέα πως το δικό σου είναι µόνο το σωστό και τίποτα άλλο. Γιατί όσοι νοµίζουν πως µονάχ’ αυτοί έχουνε γλώσσα και ψυχή και κανένας άλλος, άµα τους ξεψαχνίσεις τους βρίσκεις κούφιους. Και δεν είναι ντροπή ακόµα και αν κάποιος είναι σοφός, όταν µαθαίνει κάτι καινούργιο να αλλάζει τη γνώµη του. ΑΙΜOΝΑΣ: Τίποτα το άδικο. Κι αν είµαι νέος, εσύ τα έργα να κοιτάς, όχι την ηλικία. ΑΙΜOΝΑΣ: ∆εν υπάρχει χώρα που να 'ναι µόνο ενός. (Σ.Σ.: Αυτό το χώµα είναι δικό µας και δικό σας) ΧOΡOΣ: Έρως Ανίκατε µάχαν… Έρωτα ανίκητε σε κάθε µάχη, εσύ που κεντάς όποιον κι αν σηµαδέψεις µε τα βέλη σου. Έρωτα συ, που ξαγρυπνάς στα τρυφερά τα µάγουλα των κοριτσιών που δρασκελάς πάνω από τις θάλασσες και χώνεσαι στους κήπους των σπιτιών, κανείς δε γλιτώνει από σένα, ούτε θεός, ούτε κοινός θνητός, µα όποιον τον αγγίξεις, τον τρελαίνεις. Εσύ, τον άνθρωπο το φρόνιµο τον σπρώχνεις στ’ άδικο και στο χαµό. Νικάει ο πόθος και η λαχτάρα για την ωραία νύφη, σε πείσµα όλων των µεγάλων νόµων, που αµέριµνη Θεά Αφροδίτη τους εµπαίζει. ΑΝΤΙΓOΝΗ: Εγώ ποιο νόµο των θεών έχω πατήσει, και πώς να βασιστώ η έρµη στους θεούς; Ποιόν να φωνάξω για βοήθεια; Αφού ατιµάστηκα άτιµα για να τιµήσω. Αν οι θεοί τα κρίνουνε αυτά σωστά, τότε να το παραδεχτώ πως έφταιξα. Μα αν άλλοι έχουν το κρίµα, ας µην πάθουν πιο πολλά απ’ όσα µου κάνουν άδικα (και άγνωστο και τον εχθρό σου). Μα είν’ η δύναµη της µοίρας φοβερή και ούτε πλούτος, πόλεµος και κάστρα, ούτε καράβια θαλασσοδαρµένα της ξεφεύγουν. (Σ.Σ.: το πεπρωµένο κισµέτ). ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ: Σαν άνθρωποι όλοι µας κάνουµε λάθη. ∆ε θα πεις κάποιον κουτό και αναποφάσιστο, όποιον µπορεί να διορθώσει το κακό και πάψει να επιµένει στην απόφαση του. Το πείσµα και η αυθάδεια πληρώνονται. ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ: Πόσο καλό πράγµα είναι η φρονιµάδα; ΚΡΕOΝΤΑΣ: Τόσο, όσο καλό είναι η αφροσύνη. ΑΓΓΕΛΙOΦOΡOΣ: Για µένα, άµα πετάξει από το κορµί σου η χαρά, δεν είσαι ζωντανός, µα ζωντανός νεκρός. Τίνα το κάνεις να έχεις τα πλούτη όλου του κόσµου και να περνάς βασιλικά, αν δεν µπορείς να τα χαρείς. ∆ε δίνω ούτε τον ίσκιο του καπνού για να τα πάρω αντί για τη χαρά. ΑΓΓΕΛΙOΦOΡOΣ: Τώρα νεκρός, στην αγκαλιά της κρεµασµένης (*Αίµονας), κάνει στον Άδη τις γαµήλιες χαρές, δίνοντας έτσι µάθηµα στον άνθρωπο, τι µαύρες συµφορές φέρνει η άδικη κρίση.
Αυτά και άλλα πολλά στοχάζονταν κάποιοι πρόγονοι µας 2.500 χρόνια πριν, πιθανόν αγναντεύοντας τα αστέρια από τους ίδιους λόφους, πίνοντας το ίδιο κρασάκι από τη περιοχή της Νεµέας και τσιµπολογώντας φρέσκια σαρδέλα αλιευµένη από τον Πειραιά µας.
Τί να πρωτοσχολιάσει κανείς, όλα ισχύουν και σήµερα -όπως προανέφερακαι πριν από 2.500 χρόνια… Τί ήταν τελοσπάντων αυτοί οι Αρχαίοι Έλληνες;
Στον κύκλο αυτό της καλλιτεχνικής επιρροής από την κα Φραγκεδάκη (που ακόµα συµµετέχει ενεργά ακούραστη και αειθαλής !) τα παιδιά έχουν αναπτύξει διαχρονική φιλία και εκτίµηση. Σε αυτή την παρέα προσχώρησε πρόσφατα και η, διεθνώς γνωστή, τραγουδίστρια Μόνικα, που µαζί µε την Νατάσσα ανέβασαν το έργο µε την Μόνικα να γράφει τη µουσική.
Ίσως να είχατε διαβάσει για το πρόσφατο ναυάγιο της Μόνικα µαζί µε άλλα πέντε παιδιά που πάλευαν για την επιβίωση τους επί 7,5 ώρες στα φουρτουνιασµένα φεγγαρόλουστα νερά της Τζια, µε µοναδικό στόχο τους να φτάσουνε στους βράχους του νησιού.
Σίγουρα αυτή η εµπειρία έχει επηρεάσει την ζωή αυτών των παιδιών καθώς και της Μόνικα και ίσως, ορισµένα κοµµάτια από τη µουσική της τραγωδίας, υποσυνείδητα να έχουν στοιχεία ή τις ρίζες τους από αυτό το περιστατικό του ναυαγίου.
Το περιστατικό αυτό ήταν η αφορµή να συνεργαστεί η Μόνικα µε τη Νατάσσα και να συνθέσει αυτό για το οποίο είµαστε περήφανοι σήµερα !
Είναι ίσως ο µυστικός τρόπος που λειτουργούν τα πράµατα στη ζωή που ανέφερα νωρίτερα.
Θα κλείσω µε ένα ερασιτεχνικό δοκίµιο που έγραψα για την παράσταση «Αντιγόνη» της Νατάσσας Τριανταφύλλη στο Θέατρο του Μουσείου Μπενάκη:
Το δοκίµιο µεταδίδει την έµπνευση και τη γλυκύτητα της τέχνης, χαρίζει τη χαρά της συµµετοχής και έχει την υπογραφή του «πάλαι ποτέ» Τειρεσία της τότε «Αντιγόνης» της Φραγκεδάκη.
Αντιγόνη «Άλλη, καλύτερη, ζητώ ελευθερία», το δίληµµα της Αντιγόνης διηνεκές ανθρώπινο δίληµµα κάθε καρδιάς απέναντι σε δοµές και επιταγές που αντιτάσσονται στην ενδόµυχη φωνή της συνείδησης.
Το δίληµµα χτυπάει την πόρτα απροσδόκητα. Σε µια στιγµή µέσα, η παιδίσκη Αντιγόνη, καλείται να ορθώσει το ανάστηµα της, να τοποθετηθεί ως πρόσωπο απέναντι σε αυτό που θα την προσδιορίσει καθολικά. Η ελευθερία που ζητά προϋποθέτει υπέρβαση που ίσως να οδηγήσει και στο θάνατο.
∆ιαπνέεται από ελευθερία πνεύµατος που της επιτρέπει να διακρίνει ό,τι η λογική, ο νόµος, η ανάγκη, το συµφέρον, αντιτίθενται σε αυτό που η καρδιά αναπνέει, την αγάπη.
∆εν είναι θέµα συµµόρφωσης, είναι θέµα ύπαρξης. Η σύµπραξη σε ανοσιούργηµα κατά του αγαπηµένου αδελφού καταργεί την ίδια τη δυνατότητα της όντως ζωής. Και αν η αυτοθυσία στιγµατίζεται ως σπατάλη µε τα µέτρα της λογικής οικονοµίας η καρδιακή ορµή της Αντιγόνης αυτοαναιρεί κάθε ενδεχόµενο αληθινής ζωής εφόσον υποταχθεί φοβικά στο ανόσιο. O συµβιβασµός είναι ανελπιστία. Πώς να γιορτάσει την αλήθεια ζωής µια Αντιγόνη που έχει επιτρέψει τη συνέργεια στην πιο άδικη πράξη απέναντι στον αδελφό. Oλόκληρη η ύπαρξη παίζεται στο τάνυσµα µιας ζωτικής επιδίωξης.
Παίζονται όλα για όλα, και τα παίζει όλα για όλα.
Σε ένα λεπτό νήµα κρίνεται όλο το δράµα. Φαντάζεται κανείς τη βασιλοκόρη Αντιγόνη, να στέκεται στη Γεσθηµανή της, να µετεωρίζεται και να αναµετριέται µε τη δύναµή της για ελευθερία επιλογής και καθαρότητα νοός !
Η δίψα για ζωή, για έρωτα, για κοινωνία και η έσωθεν κραυγή αντιπαλεύουν. Η Αντιγόνη γνωρίζει καλά τον πόνο και την απώλεια, δε δρα µε αφέλεια. Η επιφαινόµενη παρόρµηση της είναι το αποτέλεσµα µακροτενούς µυστικής ζύµωσης και γι αυτό είναι ουσιαστική. Ιδεολογήµατα, αναγκαιότητες, φοβίες, διατάγµατα, ιδέες στροβιλίζουν στο µυαλό της, αδυνατίζουν τη διάκριση, τρελαίνουν την πυξίδα, και η έξοδος, το σηµείο από όπου θα κρατηθεί, το σηµείο που θα σταµατήσει την ολίσθηση, είναι εγγεγραµµένο πρωτογενώς µέσα της.
Είναι η αλήθεια πριν την ιδέα - «ούτοι συνέχθειν, αλλά συµφιλείν έφυν» («δε γεννήθηκα για να µισώ, αλλά για να αγαπώ»).
Με αυτή την βεβαιότητα, και µόνο µε αυτήν, γκρεµίζει σα χάρτινα παιχνίδια όλα τα κατά κόσµον επιχειρήµατα.
Η Αντιγόνη είναι ο πυρήνας. Είναι το σκίρτηµα, η ορµητική εκτίναξη που διαπερνά τα αποδεκτά όρια και ξεχύνεται διαταράσσοντας και διαµορφώνοντας όλες τις ισορροπίες των προσώπων και των συστηµάτων. Η εξωλογική στάση της µεταθέτει το ερώτηµα από τις φθαρτές, τυρβώδεις δοµές του κόσµου, έξω, σε µιαν άλλην σφαίρα. Ίσως στη σφαίρα του επέκεινα.
Και αυτό συν-κινεί µοιραία και βαθιά τα υπόλοιπα πρόσωπα που αναµετρώµενοι, αναπροσεγγίζουν, αναθεωρούν, διαµορφώνονται, αλλάζουν. Τραγικός ο Κρέοντας, προτάσσει την περιχαρακωµένη ευδοκιµία των κοινωφελών κεκτηµένων, το λογικό συµφέρον της πόλης του και αδυνατεί να υποχωρήσει και να συγχωρήσει, µιαν αλήθεια πέρα από τα όρια αυτά.
O έρωτας έρχεται ως υπέρβαση, ως αυτοπαραίτηση, ως ολοκληρωτικό δόσιµο να σαρώσει µε την ορµή του τις αντιστάσεις που διαµορφώνονται. Oρµητικός, σαρωτικός, εµφορούµενος από φώς και σκοτάδι, παρασύρει αριθµούς, νόµους, µετρήσεις, επιχειρήµατα ξεχύνεται σα ποταµός µανιασµένος να ξεδιψάσει τη λαχτάρα της όντως ζωής.
Και αν ακόµα η άνυδρη γη τον κατασπαράξει αυτός θα τη δροσίσει.
Κάποιος είχε πει «µια ελεύθερη καρδιά, καίγεται σα το κερί, ευχόµενη να γίνει φως του κόσµου…
«Oι θεατρικοί κριτικοί µίλησαν για µία φρέσκια, νεανική, επαναστατική, σύγχρονη Αντιγόνη, διαχρονικό έµβληµα ελευθερίας και πίστης. Τους νόµους της καρδιάς, επιφύλασσε το κοινό στην Νατάσσα Τριανταφύλλη στην πρεµιέρα του έργου».
«Ένας ύµνος στην Αγάπη η Αντιγόνη της Νατάσσας Τριανταφύλλη».
Σε όλα µου τα άρθρα προσπαθώ να µεταφέρω κάποια προστιθέµενη αξία, οι τραγωδίες µαζί µε τα πάµπολλα αρχαία κείµενα προσφέρουν ειδικά στους νέους την σφαιρική µόρφωση, που συν τοις άλλοις είναι χρήσιµοι και για κάθε επαγγελµατική καριέρα.
Στο προφίλ του επιτυχηµένου managerστο Harvardλένε µεταξύ άλλων και για την σφαιρική µόρφωση του και επιγραµµατικά αναφέρουν:
∆εν µπορεί να ανέβει κανείς στο management αν δεν έχει διαβάσει τουλάχιστον τους µισούς από τους εξής κλασσικούς: Όµηρο, Βίβλο, Αριστοτέλη, ∆άντη, Σαίξπηρ, Πλάτωνα, Oυγκώ, Ντοστογιέφσκι, Νίτσε, Κάντ και εγώ θα προσθέσω και τους νεοέλληνες Ελύτη, Καζαντζάκη, Σεφέρη…
Σίγουρα η παρακολούθηση και κατανόηση µίας αρχαίας τραγωδίας έχει τη θέση που της αρµόζει στη λίστα του κάθε Χάρβαρντ.
Λόγω της εργασίας µου έχω συµµετάσχει στη διαδικασία πρόσληψης πολλών νέων παιδιών, κυρίως τεχνικούς και από τα κύρια πράγµα που κοιτάω είναι η σφαιρική γνώση και τα ενδιαφέροντα (hobbies).
Φροντίστε να µορφώνεται τα παιδιά σας και σφαιρικά.