Δεν ξέρω αν µπορεί να µε βοηθήσει κάποιος από τους αναγνώστες µου να βρω τους συγγενείς του Ζαµπέτα. Θέλω να αγοράσω τα δικαιώµατα για να αλλάξω τους στίχους του τραγουδιού του «ο πενηντάρης είναι ο νέος της εποχής, κυκλοφοράει σαν εικοσάρης και είναι ωραίος σαν εραστής» και να το κάνω, ο ογδοντάρης είναι ο νέος της εποχής κυκλοφοράει σαν πενηντάρης και είναι ωραίος σαν εραστής.
Επίσης ψάχνω την εφηµερίδα Εστία, κάπου στο 1915, που έγραφε, «Αφήνιασαν τα άλογα της άµαξας και παρέσυραν και σκότωσαν γέροντα 50 ετών…».
Χθες το βράδυ µπήκα σ’ ένα ταξί κι ο ταξιτζής, πολύ επιφυλακτικός και κουµπωµένος, µου λέει: µε συγχωρείτε, αλλά αυτό που έγινε µε τους συναδέλφους µας µας έχει αναστατώσει όλους. Εγώ πια δεν θέλω να δουλέψω βράδυ. Σκεφτείτε, σκότωσαν το παλληκάρι τον ταξιτζή. Του λέω, πόσο χρονών ήταν και µου απαντάει: πενήντα δύο…
Όταν ήµουν µικρός µαζεύονταν οι τότε γέροι, για µας, οι σαρανταπεντάρηδες, και τους κρυφάκουγα να µιλούν για γυναίκες. Μου ήταν αδιανόητο σε αυτή την ηλικία οι άνθρωποι να µιλάνε για σεξ, µιας και νόµιζα ότι ήταν στο τέλος τους, ...σε βαθύ γήρας. Άλλωστε είχαµε άλλες αντιλήψεις για το σεξ και γνωρίζαµε λίγα. Μάλιστα όταν είδα κάποιο γέροντα ...σαρανταπεντάρη, να χαριεντίζεται µε µια µικρή κοπέλα, τον πρόσβαλα, λέγοντάς του: «∆εν ντρέπεστε στην ηλικία σας κύριε Γ.;». ∆υστυχώς τώρα τον καταλαβαίνω, γιατί µε τις νέες αντιλήψεις το σεξουαλικό συνοδεύει, ειδικά τον άνδρα, µέχρι που να ξεψυχήσει… Πού είσαι κυρ Γ..., να σου ζητήσω συγγνώµη… Συνεχίζουµε να πιστεύουµε ότι ζούµε σε µια εποχή που η τεχνολογία κάνει γιγάντια βήµατα κάθε µέρα, αναρωτιόµαστε πού θα καταλήξει η παγκοσµιοποίηση, αλλά πολύ σπανιότερα αναλογιζόµαστε το γεγονός ότι η µεγαλύτερη εξέλιξη που πέτυχε η ανθρωπότητα είναι η επιµήκυνση της µέσης ηλικίας. Κατά βάθος, το γεγονός ότι ο άνθρωπος θα µπορούσε να κυριαρχήσει στη φύση, το είχε αντιληφθεί θολά ακόµα και ο τρωγλοδύτης που κατάφερε να δηµιουργήσει τεχνητά τη φωτιά, για να µην πούµε για τον πιο ώριµο πρόγονό µας που ανακάλυψε τον τροχό.
Το γεγονός ότι θα µπορούσαµε να κατασκευάσουµε κάποτε ιπτάµενες µηχανές το έλεγαν ο Ρότζερ Μπέικον, ο Λεονάρντο κι ο Σιρανό Ντε Μπερζεράκ· Το γεγονός ότι θα καταφέρναµε να πολλαπλασιάσουµε την ταχύτητα των µετακινήσεών µας ήταν ολοφάνερο, µετά την επινόηση της κίνησης µε ατµό· το γεγονός ότι θα είχαµε ηλεκτρικό φως, µπορούσε να το υποθέσει κανείς από την εποχή του Βόλτα.
Επί αιώνες, όµως, οι άνθρωποι µαταίως ονειρεύονταν το ελιξήριο της µακροζωίας και την πηγή της αιώνιας νεότητας. Κατά τον Μεσαίωνα, υπήρχαν εξαιρετικοί ανεµόµυλοι (χρήσιµοι ακόµα και σήµερα ως πηγή εναλλακτικής ενέργειας), αλλά υπήρχε και µια εκκλησία όπου πήγαιναν να προσκυνήσουν για να γίνει το θαύµα και να ζήσουν ώς τα σαράντα.
Το προσδόκιµο ζωής έχει αυξηθεί σηµαντικά και λέγοντας προσδόκιµο ζωής εννούµε τα χρόνια που αναµένεται να ζήσει ένα µέσο άτοµο µιας δεδοµένης ηλικίας.
Είναι δυνατόν να αυξήσουµε σηµαντικά τη µακροζωία µας;
Σύµφωνα µε µια µερίδα επιστηµόνων, το µέγιστο όριο ζωής στο οποίο µπορεί να φτάσει ένα ανθρώπινο ον είναι τα 125 χρόνια. Γνωρίζουµε ότι το µακροβιότερο επιβεβαιωµένα πρόσωπο στη σύγχρονη εποχή ήταν η Jeanne Calment, µία Γαλλίδα που έζησε 122 χρόνια (1875-1997).
Νέα ευρήµατα, ωστόσο, οδηγούν τους επιστήµονες στην πρόβλεψη ότι το όριο της µέσης διάρκειας της ανθρώπινης ζωής θα υπερβεί τα διακόσια χρόνια. Σε πολλούς αυτό φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο, για να µην πούµε αδύνατο. Πολλές επιστηµονικές οµάδες σε όλο τον κόσµο εργάζονται, όµως, προς την επίτευξη αυτού του στόχου.
Oι πρώτες σκέψεις που συνήθως έρχονται στο µυαλό µετά την έκπληξη από µια τέτοια δήλωση είναι: - Αξίζει τον κόπο ; - Είναι ένας πραγµατικά επιθυµητός στόχος ; Θα είµαστε πολύ γέροι και πολύ µόνοι. ∆εν θα θέλαµε κάτι τέτοιο. - Πώς θα αντέξει ο πλανήτης όλα αυτά τα άτοµα ; - Oι ασφαλιστικές εταιρείες θα πτωχεύσουν, αν όλοι µπορούν να ζήσουν για τόσο µεγάλα χρονικά διαστήµατα.
Από το 1810 έως το 2010, ο άνθρωπος κατάφερε να διπλασιάσει τη µέση διάρκεια ζωής για το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού της γης. Από ένα προσδόκιµο ζωής 40 ετών, που παρέµενε σταθερά χαµηλό για χιλιάδες χρόνια, σήµερα έχουµε φτάσει στα 80 έτη και το µεγαλύτερο µέρος της βελτίωσης αυτής έχει σηµειωθεί κατά τον τελευταίο αιώνα.
Είναι εντυπωσιακό ότι ανά είκοσι χρόνια, η ανθρωπότητα καταφέρνει να υπερβεί το ανώτατο όριο επιβίωσης που ορίζουν οι επιστήµονες, οι οποίοι κάθε φορά θέτουν ένα νέο, αυθαίρετο όριο. Το ανώτατο όριο της ανθρώπινης ζωής προσδιορίστηκε, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, στα 100 περίπου χρόνια, στη δεκαετία του 1990 άλλαξε σε 110, και το 1997 η Jeanne Calment έφτασε τα 122. Αυτό ίσως δεν αρέσει και πολύ στις ασφαλιστικές εταιρείες, οι οποίες πρέπει να αλλάζουν συνεχώς τους συντελεστές, αλλά οι άνθρωποι, παρά τα παγκόσµια προβλήµατα (οικονοµικές κρίσεις, ρύπανση του περιβάλλοντος, πόλεµοι, πείνα, κλιµατικές αλλαγές), συνεχίζουν να ζουν όλο και περισσότερο.
Σύµφωνα µε επιδηµιολογικές µελέτες και στατιστικές, οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν στην αύξηση του µέσου προσδόκιµου ζωής κατά 95% ήταν: - Oι βελτιώσεις σε τοµείς όπως η ύδρευση και η αποχέτευση. - Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις κατοικίες και στα δηµόσια κτίρια. - Η εκπαίδευση του πληθυσµού γύρω από τους παράγοντες υγιεινής. - Η βελτίωση των συνθηκών που αφορούν τη συντήρηση και τη µεταφορά των τροφίµων.
Όπως είδαµε, κατά τα τελευταία εκατό χρόνια η µέση διάρκεια ζωής σχεδόν διπλασιάστηκε, κυρίως µε τις αλλαγές στο επίπεδο της υγιεινής, ενώ παράλληλα σηµειώθηκαν επιδεινώσεις στο επίπεδο της διατροφής, του περιβάλλοντος, της φυσικής δραστηριότητας και του ψυχολογικού στρες. Oι παράγοντες αυτοί δείχνουν ότι τα περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης είναι ακόµη µεγάλα.
Ακόµα και αν µόνο ένας από µας έφτασε τα 122 χρόνια, αυτό σηµαίνει ότι ο οργανισµός µας έχει τις γενετικές προδιαγραφές να το επιτύχει. Σύµφωνα µε εργαστηριακά πειράµατα και υπολογισµούς µε βάση τη µακροζωία των µεµονωµένων κυττάρων µετά από διαδοχικές διαιρέσεις, το όριο για τη µέγιστη διάρκεια ζωής του ανθρώπινου είδους εκτιµάται µεταξύ των 140170 ετών.
Τελοµεράση, το ένζυµο της αθανασίας Το Νόµπελ Ιατρικής το 2009 µοιράστηκαν 3 επιστήµονες που έλυσαν έναν από τους µεγαλύτερους γρίφους της βιολογίας σχετικά µε τη λειτουργία του DNA και την κατανόηση των µηχανισµών που προκαλούν τη νόσο, τη φθορά και το γήρας.
Τα τελοµερή ήταν µιά περιοχή στο άκρο των χρωµατοσωµάτων η οποία δεν φαινόταν να επιτελεί κανένα ιδιαίτερο σκοπό. Εµοιαζε περισσότερο µε το πλαστικό προστατευτικό στο τέλος των κορδονιών που εµποδίζει το ξετύλιγµα του νήµατος. Το όνοµα τελοµερές προέρχεται απο τίς ελληνικές λέξεις «τέλος» και «µέρος».
Oι επιστήµονες ανακάλυψαν όµως ότι τα τελοµερή δεν είναι αδρανή, αλλά κονταίνουν µετά από κάθε κυτταρική διαίρεση. Κάθε φορά δηλαδή που διαιρούνται τα κύτταρά µας, ένα µικρό κοµµάτι του άκρου του τελοµερούς δεν αντιγράφεται µε αποτέλεσµα το θυγατρικό κύτταρο να περιλαµβάνει ένα κοντύτερο τελοµερές από το αρχικό κύτταρο. Ετσι µετά από ένα ορισµένο αριθµό διαιρέσεων το κύτταρο φτάνει σε ένα ελάχιστο κρίσιµο µήκος τελοµερούς που δεν µπορεί να ελαττωθεί περισσότερο. Σ’ αυτό το κρίσιµο µήκος του τελοµερούς τα γονίδια δεν προστατεύονται και έτσι προκαλείται η φθορά του ιστού που οδηγεί στη γήρανση. Το µήκος εποµένως του τελοµερούς είναι το βιολογικό ρολόι που µετρά τον αναποµείναντα χρόνο ζωής του κυττάρου, και είναι δείκτης της ηλικίας του.
Το 1984 οι βιολόγοι Elizabeth Blackburn και Carol Greider ανακάλυψαν ένα ένζυµο που διατηρεί τα τελοµερή, το οποίο ονόµασαν «τελοµεράση».
Αυτή η ανακάλυψη αλλά και η µετέπειτα εργασία τους, τους χάρισε το 2009 το βραβείο Νόµπελ Ιατρικής µαζί µε τον W. Szostak.
Η τελοµεράση είναι ένα ένζυµο µε την ικανότητα όχι να αντιγράφει γενετική πληροφορία, αλλά να συµπληρώνει και πάλι σε µήκος το τελοµερές. Εάν η τελοµεράση υπάρχει σε ικανές ποσότητες στα σηµεία του οργανισµού που γίνονται οι κυτταρικές διαιρέσεις, δίνεται στα τελοµερή η δυνατότητα να αποκαθίστανται πλ?ρως σε µήκος και το κύτταρο µπορεί να παραµένει έτσι βιολογικά ενεργό για πάντα.
Η δική µας υποχρέωση, µέχρι τη στιγµή της µαζικής εφαρµογής λύσεων που θα αντιστρέφουν το βιολογικό ρολόι του γήρατος, είναι να διατηρηθούµε στην καλύτερη δυνατή φυσική κατάσταση και βιοχηµική ισορροπία. Η ενίσχυση των µηχανισµών υγείας που υπάρχουν εγγενώς στο σώµα µας είναι η µόνη πραγµατική λύση για µια µακρύτερη και καλύτερη ζωή.
Τα επόµενα 15 χρόνια αναµένεται να δούµε συνταρακτικές εξελίξεις σε αυτόν τον τοµέα.
Όµως... Πολλά από τα προβλήµατα που πρέπει να αντιµετωπίσουµε σήµερα εξαρτώνται από την παράταση του µέσου όρου ζωής. ∆εν µιλάω µόνο για τις συντάξεις. Ακόµα και η τεράστια µετανάστευση του Τρίτου Κόσµου προς τις χώρες της ∆ύσης γεννιέται ασφαλώς από το γεγονός ότι εκατοµµύρια άνθρωποι ελπίζουν να βρουν τροφή, εργασία και όλα αυτά που τους υπόσχονται ο κινηµατογράφος και η τηλεόραση, αλλά ψάχνουν να βρουν και έναν τόπο όπου ζει κανείς περισσότερο ή εν πάση περιπτώσει, να φύγουν από έναν τόπο όπου πεθαίνουν πιο νωρίς. Κι όµως (αν και δεν έχουµε τις στατιστικές πρόχειρες) πιστεύω ότι τα ποσά που ξοδεύουµε για τις γεροντολογικές έρευνες και την προληπτική ιατρική είναι απείρως λιγότερα απ’ αυτά που ξοδεύονται για την πολεµική τεχνολογία και για την τεχνολογία της πληροφορικής. Κι ας µην πούµε ότι µπορεί να ξέρουµε καλά πώς να καταστρέψουµε µια πόλη και πώς να µεταφέρουµε τις πληροφορίες µε χαµηλό κόστος, αλλά δεν έχουµε ακόµα ξεκάθαρες ιδέες για το πώς να συµφιλιώσουµε τη συλλογική ευηµερία, το µέλλον των νέων, τον υπερπληθυσµό του πλανήτη και την επιµήκυνση της ζωής.
Ασφαλώς πρέπει να ευχαριστούµε τον Θεό ή την τύχη µας που ζούµε πιο πολύ, αλλά οφείλουµε να αντιµετωπίσουµε αυτό το πρόβληµα σαν ένα από τα πιο δραµατικά της εποχής µας και όχι σαν κάτι αυτονόητο.
Κάποιοι λένε ότι πολλές φορές δεν έχει σηµασία πόσα χρήµατα βγάζεις αλλά πώς τα βγάζεις. Έτσι θα µπορούσαµε να πούµε και για τη ζωή µας, δεν έχει σηµασία πόσα χρόνια ζήσεις αλλά πώς θα τα ζήσεις.
Στην Ελλάδα, παρά την κρίση που διανύουµε είµαστε παρασάγκας καλύτεροι από ένα µεγάλο ποσοστό του πληθυσµού της γης που δεν έχει ακόµα ηλεκτρισµό, ούτε καν πόσιµο νερό, ζει µε 1,2 δολάρια τη µέρα, δεν έχει καθόλου ιατρική περίθαλψη κ.λπ. καί φυσικά προσδόκιµο ζωής κατά πολύ χαµηλότερο από το δικό µας.
Tριάντα χρόνια περισσότερα απ’ τους παππούδες µας...
Σύµφωνα λοιπόν µε αυτά που έγραψα παραπάνω, οι περισσότεροι από µας θα ζήσουµε τουλάχιστον τριάντα χρόνια περισσότερα απ’ τους παππούδες µας και τα παιδιά µας ακόµα πιο πολλά. ∆ώστε λοιπόν σηµασία όχι µόνο στο ζην αλλά στο ευ ζην (Αριστοτέλης), γνωρίζοντας συνεχώς τον εαυτό σας.
Απολαύστε κάθε µέρα σαν να είναι η τελευταία, µιας και το αύριο είναι άγνωστο σε όλους µας σ’ όποια ηλικία και να είµαστε και πολλές φορές είναι πέραν αυτού που ελέγχουµε (βέβαια αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν πρέπει να είµαστε προµηθεµένοι, εφοδιασµένοι, για το αύριο, που λένε κι οι Χιώτες ή να κάνουµε καλό µάνατζµεντ· βλέπετε παντού ισχύει το παν µέτρο άριστον). Ακολουθήστε τους κανόνες µιας ζωής µε υγιεινές συνήθειες και άσκηση, µιας ζωής γεµάτη θετική σκέψη που αποβάλλει τα αρνητικά και ποντάρει στα θετικά. Κρατήστε τις ειλικρινείς σας σχέσεις και προπαντός προσπαθήστε να έχετε τουλάχιστον έναν καλό φίλο. Να είστε µια κοινωνική πεταλούδα, επιλέγοντας τα όµορφα πράγµατα, ασχοληθείτε µε τον εθελοντισµό, υιοθετήστε ένα κατοικίδιο, συνεχίστε να µαθαίνετε. Ξαναανακαλύψτε τα του σεξ, προσπαθήστε να κρατήσετε το γάµο σας (οι περισσότεροι αιωνόβιοι είναι παντρεµένοι ή έχουν ξαναπαντρευτεί). Επαναλαµβάνω, χρησιµοποιήστε τη θετική σκέψη, χαρείτε τη φύση, την ανατολή και τη δύση µιας ωραίας µέρας. Η ευτυχία είναι δίπλα µας αρκεί να σκύψουµε και να την αγκαλιάσουµε κι αρκεί να είµαστε ευχαριστηµένοι µ’ αυτά που έχουµε, γιατί όποτε επιχειρήσουµε να ανταλλάξουµε τη δυστυχία µας δεν θα το κάνουµε γιατί θα βρούµε µια χειρότερη.
Αφήνω κάτι για το τέλος: Στους δέκα αιωνόβιους οι 9 είναι γυναίκες… γιατί έχουν την προστασία των οιστρογόνων και το χαµηλό σίδηρο που συνεπάγεται τη µειωµένη παραγωγή των φθοροποιών ελεύθερων ριζών και συν τις άλλοις είναι πιο κοινωνικές, συµπεριλαµβανοµένου και του κουτσοµπολιού…
