Αυτό είναι το δεύτερο οδοιπορικό μου στην Τουρκία. Το προηγούμενο (που έχω γράψει και άρθρο) ήταν στην Καππαδοκία.
Όπως και τότε θα εστιάσω στις εντυπώσεις μου στα μνημεία και τον τρόπο που οι Τούρκοι χειρίζονται τον τουρισμό τους -ο οποίος έχει ανοδική πορεία- με την ελπίδα να πάρουμε και εμείς ορισμένα θετικά του. Η χώρα είναι σε ανάπτυξη και, σαν συνέπεια, έχει αισθητή διαφορά από την τελευταία φορά (πριν τρία χρόνια) που την επισκέφτηκα. Έχουν μακροχρόνιο προγραμματισμό σε όλα, εκτός της εξωτερικής πολιτικής. Τώρα υπάρχει πλήθος ανακαινίσεων στα Ελληνικά και Ρωμαϊκά μνημεία καθώς επίσης και στις Ελληνικές εκκλησίες τις οποίες κάνουν μουσεία με τσουχτερή είσοδο. Ο Τούρκος ξεναγός μας, με εκπαίδευση σε σχολή για τέσσερα χρόνια, πολύ καλά ενημερωμένος και πολύ προσεκτικός -σε άψογα ελληνικά- έδινε έμφαση στα αρχαία ρωμαϊκά μνημεία και λιγότερο στα Ελληνικά… Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι Τουρκική προπαγάνδα να μειώνουν τα αρχαία Ελληνικά μνημεία και γενικά καθετί Ελληνικό (όχι όλοι αλλά κατά πλειοψηφία). Ο Αλή λοιπόν, ο ξεναγός μας, είπε ότι τουλάχιστον οι μισοί τουρίστες που επισκέπτονται την Τουρκία πάνε για τα (δικά μας) αρχαία μνημεία. Οι Τούρκοι το έχουν αντιληφθεί και για αυτό τα ανακαινίζουν και κάνουν επισκευές, ειδικά στην Ιωνία που είναι γεμάτη από αρχαία.
Φύγαμε από τη Χίο μέσω Τσεσμέ. Ο Τσεσμές (απέναντι από την Χίο) μόλις πριν δύο δεκαετίες ήταν ένα χωριουδάκι με μπακάλικα που είχαν χύμα προϊόντα, φασόλια, φακές, αρκετά βρώμικος κ.λ.π. και παλιούς δρόμους προς τη Σμύρνη. Τώρα όλη η διαδρομή (600 χιλιόμετρα περίπου) που κάναμε, από Τσεσμέ μέχρι Μαρμαρίδα (απέναντι από τη Ρόδο), ήταν αυτοκινητόδρομοι διπλής κατευθύνσεως! Μόνο 50 χιλιόμετρα ήταν μονής κατευθύνσεως και είναι υπό κατασκευή.
Μια αρχαία πόλη που με εντυπωσίασε είναι η Αρχαία Πριήνη, από τις πανάρχαιες Ιωνικές πόλεις όπου υπάρχει ο «Ναός της Πολιάδος», το αρχαίο θέατρο που διατηρείται σε καλή κατάσταση καθώς και τμήματα από τα πολυτελή σπίτια της πόλης. Η αρχαία Πριήνη έχει ανακαλυφθεί πρόσφατα γι' αυτό δεν γνώριζα -τουλάχιστον εγώ- την ύπαρξή της. Είναι υπό ανακαίνιση.
Οι Ίωνες ήταν ένα από τα τέσσερα αρχαία φύλα (τα άλλα είναι οι Αχαιοί, οι Αιολείς και οι Δωριείς), και ήταν εγκατεστημένοι κυρίως στην Αττική, τα νησιά του Αιγαίου (εκτός από την Λέσβο, τη Ρόδο και την Τένεδο) και στη Μικρά Ασία, στην περιοχή που ονομάζεται Ιωνία.
Σπουδαίος πόλεις της περιοχής που επισκεφτήκαμε είναι η Μίλητος και η Έφεσος, οι οποίες δεν ήταν μόνο εμπορικά κέντρα αλλά και φιλοσοφικά κέντρα, όσον αφορά τη σκέψη πάνω στον φυσικό κόσμο. Με βάση αυτή τη σκέψη δημιούργησαν υποθέσεις που εξηγούσαν τα φυσικά φαινόμενα χωρίς να αποδίδεται το αίτιο τους στα Θεία, όπως γινόταν τότε. Οι υποθέσεις αυτές διαχέονταν από έρευνα καὶ προσωπικές εμπειρίες. Οι εκπρόσωποι αυτού του κινήματος λέγονταν «φυσικοί» ή «φυσιολόγοι». Κύριος εκπρόσωπός του ήταν ο θαλής ο Μιλήσιος, ο οποίος ήταν και ένας από τους Επτά Σοφούς της αρχαίας Ελλάδος, και ο λεγόμενος «σκοτεινός» φιλόσοφος Ηράκλειτος από την Έφεσο. Η Μίλητος ήταν το σημαντικότερο λιμάνι της Ιωνίας, στον αρχαιολογικό χώρο. Δεσπόζει το Αρχαίο Θέατρο, που είναι πολύ καλοδιατηρημένο, οι Αγορές και οι θέρμες της Φαυστίνας. Στα Δίδυμα βρίσκεται το εντυπωσιακότερο από τα αρχαία μνημεία της Μικράς Ασίας και του Αιγαίου: το περίφημο Διδυμαίο (ιερός ναός της Μιλήτου) η οποία ήταν μία από τις 12 πόλεις της Ιωνίας. 0 ναός των Διδύμων στη Μίλητο είναι ιδιόµορφος και τεράστιος. Δεν έχει στέγη και διαθέτει δύο σειρές από κίονες (21 τον αριθµό) και δώδεκα στα πλάγια. Από τα πιο σηµαντικά αρχαία ναϊκά οικοδομήματα της Ιωνίας ήταν το Ηραίον της Σάμου καιτ ο Αρτεμίσιο της Εφέσου.
Οι Τούρκοι είναι πολύ business oriented. Π.χ., στον Τσεσμέ παρκάραμε στο προαύλιο ενός σχολείου που βρισκόταν στο κέντρο της πόλης και τα Σαββατοκύριακα, ή όταν δεν λειτουργεί το σχολείο, έχουν κάνει επιχείρηση πάρκινγκ και μαζεύουν χρήματα που εισπράπει το σχολείο για τις ανάγκες του… Ο Ναός του Αγίου Χαραλάμπους στον Τσεσμέ έχει γίνει τζαμί, έχουν βάψει όλες τις εικονογραφίες που ήταν στους τοίχους και έχουν αφήσει μόνο εκείνες που βρίσκονται πιο ψηλά. Έχουν ανακαινίσει δυστυχώς τον χώρο του ιερού που είναι υπερυψωμένος και κάνουν μάλλον θεατρικές παραστάσεις. Πίσω από τη µπογιά διακρίνει κανείς τις παλιές βυζαντινός τοιχογραφίες. Φωτιές δεν εἴδαμε, μόνο σε ένα σημείο υπήρξε μια καμένη περιοχή περιορισμένης έκτασης. Τώρα θα φτιάξουν και την Παναγία Σουμελά. Η πιο περιποιηµένη πόλη που είδαμε είναι η Μαρμαρίδα, απέναντι από τη Ρόδο, µε ωραία σπίτια, βίλες, ωραίους δρόμους και πολύ πράσινο.
Η Αλικαρνασσός (Bodrum όπως το λένε) είναι το κέντρο του τουρισμού με πολλά μικρά ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Η πόλη δεν έχει τίποτα το ιδιαίτερο, όλα τα σπίτια είναι άσπρα (είδαμε και ένα πολύ κυριλέ ξενοδοχείο) και η πυκνή δόμηση μοιάζει πολύ µε το κομμάτι της Ρόδου που φτιάχτηκε κυρίως από τους πρόσφυγες του Κονγκό.
Στην Αλικαρνασσό δεσπόζει το Κάστρο του Αγίου Πέτρου, ένα από τα πιο ισχυρά και καλοδιατηρημένα κάστρα του Αιγαίου που διαθέτει μουσείο Υποθαλάσσιας Αρχαιολογίας. Επίσης στην Αλικαρνασσό είναι το περίφημο Μαυσωλείο της πόλης, ένα θαυμαστό ταφικό μνημείο και γνωστό ὠς ένα από τα επτά θαύματα του Κόσμου.
Στην Αλικαρνασσό υπάρχουν δύο προβλήτες, σαν δύο μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι µέσα στην θάλασσα, που έρχονται μεγάλα κρουαζιορόπλοια (έχει πολύ ανεπτυγμένο των τουρισμό των κρουαζιερόπλοιων) και πλευρίζουν εκεί. Τέτοια χρειαζόμαστε και εμείς για τα νησιά µας.
Αυτές οι προβλήτες δεν είναι πολύ ακριβές, εξυπηρετούν όµως θαυμάσια τα κρουαζιερόπλοια. Λένε μάλιστα ότι θα φτιάξουν μια ίδια προβλήτα και στον Τσοσµέ ποντάροντας να φέρνουν τους τουρίστες, σε ημερήσιες κρουαζιέρες, στην Χίο.
Ανεξάρτητα από τις διαχρονικές διαφορές που έχουμε μὲ τους Τούρκους πιστεύω ότι μία ειλικρινής συνεργασία θα βοηθήσει και τις δύο χώρες. «Καλύτερα να έχεις αναπτυσσόµενους γείτονες παρά φτωχούς και υπανάπτυχτους», παρατήρησε κάποιος έλληνας συνταξιδιώτης, διότι αυτό συμβάλλει και στην δική µας ανάπτυξη.
Πρέπει και εμείς να δώσουμε μεγάλη σημασία στο θαλάσσιο τουρισμό να φτιάξουμε και άλλες μαρίνες καὶ λιμάνια. Ιδιαίτερα τώρα που έχει αρχίσει έντονα η αντίστροφη μέτρηση του τουρισμού και πολλοί Τούρκοι επισκέπτονται τα νησιά μας έχοντας ραγδαία αἰξηση! Εμείς έχουμε τρομερή ποικιλία, ειδικά τα νησιά µας είναι πανέμορφα και αχτύπητα!… Οργάνωση χρειαζόμαστε.
Εκείνη η μαρίνα της Χίου έχει μείνει υπό κατασκευή για πολλά χρόνια, μια προβλήτα χρειάζεται και η Χίος, όπως επίσης και η επέκταση του αεροδρομίου που για 300 μέτρα περίπου δεν μπορούν να προσγειωθούν μεγάλα αεροπλάνα για charter flights.
Κάποια συγγενής μου είναι προϊσταμένη στις απαλλοτριώσεις ανά την Ελλάδα και μου λέει ότι το κόστος της απαλλοτρίωσης των έργων τις περισσότερες φορές υπερβαίνει το κόστος του έργου… Με αυτές τις ελληνικός ίντριγκες πως θα έχουμε ανάπτυξη. Αυτά πρέπει να αλλάξουν.
Η Έφεσος, ήταν για 1.000 χρόνια η μεγαλούπολη του αρχαίου κόσμου και η πρωτεύουσα του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Πρόκειται για τον πιο καλοδιατηρημένο και από τους πιο πολυσύχναστους αρχαιολογικούς χώρους της Τουρκίας, µε πολλά µνημεία όπως: τη Βιβλιοθήκη του Κέλσου, το Αρχαίο Θέατρο της αγοράς,τα λουτρά,το ναό της Αρτέμιδος κ.ά. Πρόσφατα ανακάλυψαν έναν πολύ καλά διατηρημένο παλιό οικισμό (ακόµα γίνονται ανασκαφές), τον οποίο τον έχουν καλύψει µε ειδική κατασκευή. Οι εργασίες γίνονται από Αυστριακούς και έχουν εἰδικό εισιτήριο για την επίσκεψη. Ο οικισμός είναι πολύ μεγάλος και σώζονται αρκετά διαμορφωμένα ερείπια.
Επίσης επισκεφτήκαμε και το χωριό Σιριντζέ (Κιρκιντζές), το χωριό της Διδώς Σωτηρίου, το οποίο έχει διατηρήσει ανέπαφη την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του και το οποίο προβάλλουν πάρα πολύ οι Τούρκοι. Δεν είναι τίποτα το εντυπωσιακό, καμία σχέση με τα μεσαιωνικά χωριά τα δικά μας, π.χ. στη Χίο -Πυργί, Μεστά, Ολύμπους ή Ανάβατο- που είναι τα πιο διατηρημένα χωριά-κάστρα του μεσαίωνα, και όμως, λίγος κόσμος το γνωρίζει και τα επισκέπτεται, που σημαίνει δεν υπάρχει καλή προβολή. Αν συγκρίνουμε το κάστρο της Χίου (το μόνο κατοικημένο κάστρο) τα τείχη του, τις πόρτες του, το μέγεθός του, δεν έχουν καμία σχέση με το κάστρο της Αλικαρνασσού, το οποίο όμως είναι φτιαγμένο, επισκευασμένο, φωτισμένο και πεντακάθαρο. Σε εμάς (στη Χίο) βλέπω τώρα ότι απαγόρευσαν το παρκάρισμα γύρω από το κάστρο που ήταν η παλιά τάφρος και θα το αναμορφώσουν. Για να δούμε…
Ένα άλλο χαρακτηριστικό που παρατήρησα είναι η σημαιοκρατία. Παντού ανεμίζει η τουρκική σημαία, ακόμη και στις κορυφές των ψηλών βουνών, και φυσικά, στο άγαλµα του Κεμάλ.
Οι|ωνικές πόλεις ήταν ανεξάρτητες, οι Έλληνες ανέκαθεν μπορούσαν να καταφέρουν τα πάντα, εκτός από το να συμβιώνουν αρμονικά μεταξύ τους. ΟιΤούρκοι, ὡς γνωστόν, είναι Μωαμεθανοί και η θρησκεία αυτή τους βοήθησε να αναπτύξουν την αυτοκρατορία τους, όπως και τους Άραβες που ήταν νομάδες και, υπό τον Μωάμεθ, έγιναν και αυτοί αυτοκρατορία και έφτασαν μέχρι την Ισπανία. Παρόλο που ο «Κεμαλισμός» πολέμησε τη θρησκεία και αυτές τις αντιλήψεις, ακόµα το θρησκευτικό συναίσθημα παραμένει πολύ ανεπτυγμένο ειδικά μὲ την άνοδο του Ισλαμικού κόμματος.
Η λέξη υποταγή στα αραβικά σηµαίνει Ισλάμ, και αυτό το όνοµα διάλεξε ο Μωά-μεθ για τη διδασκαλία τους. Πρέπει να αγωνιστούν µε αυτή τη διδασκαλία και να νικήσουν και ο γενναίος πολεμιστής που πέφτει στη μάχῃ για αυτή την πίστη, για τον Αλλάχ (Θεό) και τον Προφήτη, πάει κατευθείαν στον Παράδεισο (περιέγραφε ωραία τον παράδεισο), ενώ ο δειλός πάει στην κόλαση… Σε αυτό οφείλεται κυρίως κατά τη γνώμη μου η ραγδαία ανάπτυξη του Ισλαμισμού.
Μου έκανε εντύπωση ότι επισκεφτήκαµε την Τουρκία στην περίοδο της νηστείας του Ραμαζανιού. Ρώτησα τα γκαρσόνια αν νηστεύουν και πολλοί µου είπαν «ναι», όμως είδα αρκετούς να τρώνε και να πίνουν…
Ο Κεμαλισμός είναι βαθιά ριζωμένος στην Τουρκία και κατά την γνώμη µου δύσκολα θα αναπτυχθεί περαιτέρω ο ισλαµισμός, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι οι Τούρκοι µορφώνονται και η μόρφωση σκοτώνει τις υπερβολές. Πρόσφατα αυξήθηκε η υποχρεωτική φοίτηση στα σχολεία. Ο ξεναγός µας είπε ότι υπάρχουν 149 Πανεπιστήμια εκ των οποίων τα 49 είναι ιδιωτικά! (Εμείς και εκεί έχουµε κολλήσει με το σύνταγμα…). Για εμένα δεν έχει σημασία πώς µορφώνεσαι, σημασία έχει το αποτέλεσμα. Μορφωμένος λαός είναι το σημαντικότερο έστω κι αν οι απόφοιτοι δεν βρίσκουν άµεσα δουλειά. Ένας μορφωμένος άνθρωπος µπορεί να κάνει οποιαδήποτε δουλειά όχι όμως και το αντίθετο, ακόμα και ένας μορφωμένος αγρότης αποδίδει καλύτερα.
Ο τουρισµός θέλει καθαριότητα, χαμογελαστά πρόσωπα, εξυπηρέτηση, οργανωμένες υπηρεσίες και λογικές τιμές, και οι Τούρκοι έχουν εστιάσει την προσοχή τους σε αυτά, ειδικά στα παράλια.
Παλιά είχα διαβάσει ένα χρονογράφημα του αείμνηστου Ψαθά που ήταν μια ανοικτή επιστολή προς τον Πρωθυπουργό της χώρας: «Κύριε Πρωθυπουργέ, έγραφε, διορίστε και έναν υπουργό καθαριότητας ειδικό για τις τουαλέτες και τους δρόμους...».
Εκείνη την εποχή η κατάσταση ήταν δράμα, έχει γίνει µια κάποια πρόοδος αλλά ακόμα οι δρόμοι µας και οι τουαλέτες χρειάζονται πολύ δουλειά… Αρκεί να περπατήσει κανείς στην Ακτή Μιαούλη, που κάθε χρόνο έρχονται περίπου 800 κρουαζιερόπλοια, για να δει ότι οι δρόμοι και τα πεζοδρόμια είναι γεµάτα σκουπίδια, γόπες, χαρτιά, μπουκάλια και πολλά άλλα… Αμφιβάλλω αν καθαρίζονται έστω και μια φορά την εβδομάδα… Ντροπή στις δημοτικές αρχές. Τουλάχιστον αυτούς τους πολυσύχναστους δρόμους πρέπει να τους καθαρίζουν επιμελώς και καθημερινά. Μήπως λοιπόν (όπως έγραφε ο Ψαθάς) χρειαζόμαστε και τώρα έναν τέτοιο υπουργό; Ας παραδειγµατιστούμε από την Κωνσταντινούπολη που ήταν από τις πιο βρώμικες πόλεις μέχρι πρόσφατα, και έχει γίνει πολύ καθαρή πλέον.
Πρόσφατα πήγα στη Σίφνο, φανταστική καθαριότητα, ακόµα και οι δημόσιες τουαλέτες έμοιαζαν με τουαλέτες ξενοδοχείου πέντε αστέρων. Οι άνθρωποι εκεί έχουν πιάσει το νόημα, προτείνω να γίνει ένα συνέδριο των δημάρχων στην Σίφνο, ειδικά για τους δημάρχους του Ανατολικού Αιγαίου για να δουν και να συζητήσουν πώς αυτοί κατορθώνουν να έχουν την πόλη τους καθαρή σαν φαρμακείο. Σε ότι προανέφερα, στη Σίφνο υπάρχει ένας τεράστιος καλοφτιαγμένος αρχαιολογικός χώρος, που είναι στην περιοχή της εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα. Δυστυχώς και εκεί πήγαμε κατά σύμπτωση. Αν το είχαν αυτό οι Τούρκοι θα είχαν γεμίσει παντού με αφίσες του αρχαιολογικού χώρου… Το ίδιο συμβαίνει και στον Εμποριό της Χίου…
Όπως προανέφερα, ο υγιής και καλοπροαίρετος ανταγωνισμός βοηθά πολύ, κι εμείς πρέπει να πάρουμε τα θετικά και να προσπαθήσουμε όλοι, αυτό σίγουρα θα βοηθήσει και την κρίση…
