Θυµάµαι οι παλιοί έλεγαν «πρώτα πεθαίνει ο άνθρωπος και µετά τα χούγια του» δηλαδή πρώτα πεθαίνει το σώµα και µετά οι συνήθειες κάθε µορφής που είχε όταν ήταν ζωντανός.
Όµως τελευταίες ανακαλύψεις της επιστήµης, ειδικά τα τελευταία 20 χρόνια, έχουν πολλά να µας επισηµάνουν για την δύναµη της συνήθειας και τις επιδράσεις της στη ζωή µας, στην κοινωνία, στις επιχειρήσεις κ.α. Μάλιστα ο Charles Duhigg έχει γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο για αυτό το θέµα από το οποίο θα προσπαθήσω να σας µεταφέρω τις επισηµάνσεις µου.
Επιστηµονικές έρευνες λοιπόν µας εξηγούν γιατί υπάρχουν οι συνήθειες και πως µπορούν να αλλαχθούν.
O Duhigg µας αποκαλύπτει µια τελείως καινούρια πλευρά για την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και τις δυνατότητες για µετάλλαξη ή αλλαγή. Εξηγεί γιατί άνθρωποι και εταιρίες παλεύουν για αλλαγές και παρόλο που ορισµένοι έχουν κάνει πολυετείς προσπάθειες αποτυγχάνουν, ενώ άλλοι επιτυγχάνουν πάραυτα, δηµιουργώντας έτσι ορισµένα ερωτηµατικά: • Γιατί το µυαλό προσπαθεί να κάνει τις ρουτίνες συνήθειες; • Πώς οι επιθυµίες δηµιουργούν - ενεργοποιούν νέες συνήθειες; • Πώς πρέπει να χρησιµοποιήσουµε τον χρυσό κανόνα για την αλλαγή των συνηθειών µας; • Ποιές είναι οι θεµελιώδεις συνήθειες και ποια είναι η σηµασία τους δηµιουργώντας µία νέα ρουτίνα;
Αν παρακολουθήσουµε τις καθηµερινές µας συνήθειες, π.χ. τι κάνουµε το πρωί… (βουρτσίζουµε τα δόντια µας), ποιο δρόµο παίρνουµε για την δουλειά, τι τρώµε, αν βλέπουµε τηλεόραση κ.λ.π. συνειδητοποιούµε ότι όλη µας η ζωή είναι ένα συνοθύλευµα από συνήθειες.
Oι περισσότερες αποφάσεις που παίρνουµε αρχικά φαίνονται ως προϊόντα βαθειάς σκέψης, αλλά δεν είναι, είναι συνήθειες.
Κάθε συνήθεια όταν την κοιτάει κανείς, είναι µία απλή λεπτοµέρεια, όµως µακροπρόθεσµα… το τι φαγητό παραγγέλνουµε, πόσα χρήµατα αποταµιεύουµε ή ξοδεύουµε, κάθε πότε γυµναζόµαστε… και ο τρόπος που οργανώνουµε τις σκέψεις µας και δουλεύουµε σε ρουτίνες, έχουν τροµακτικό αντίκτυπο στην υγεία µας, στην παραγωγικότητα, την οικονοµική µας ασφάλεια, στην ευτυχία µας και στην επαγγελµατική µας καριέρα.
Σε µία µελέτη που δηµοσιεύθηκε από το DukeUniversityτο 2006 έγινε γνωστό ότι το 40% των ενεργειών που άνθρωποι κάνουν καθηµερινά δεν είναι τίποτα άλλο παρά συνήθειες. Πολλοί ερευνητές από το παρελθόν όπως ο Αριστοτέλης, προσπαθούσαν να κατανοήσουν γιατί υπάρχουν οι συνήθειες, αλλά µόλις πριν δύο δεκαετίες, κατάφεραν και ανακάλυψαν οι επιστήµονες το γιατί.
Στο ΜΙΤ έκαναν πειράµατα µε ποντίκια επεµβαίνοντας στο µυαλό τους µε µικροχειρουργική - ροµποτική και τοποθέτησαν αισθητήρες έτσι ώστε οι νευρολόγοι να παρακολουθούν τον εγκέφαλο των ποντικιών (απίστευτο και όµως αληθινό). Μέσα στον εγκέφαλο, υπάρχει ένα οβάλ από κύτταρα, λέγεται (gaglia), τη λειτουργικότητα των οποίων δε γνώριζαν καλά οι επιστήµονες και είχαν την εντύπωση ότι έχουν σχέση µε την νόσο Πάρκινσον.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο ΜΙΤ, οι ερευνητές άρχισαν να υποψιάζονται ότι ίσως αυτή η gaglia (συµπαγής ιστός) έχει και σχέση µε τις συνήθειες. Έτσι τοποθέτησαν έναν αισθητήρα στον εγκέφαλο των ποντικιών και έβαλαν τα ποντίκια σε ένα λαβύρινθο στο τέλος του οποίου υπήρχε σοκολάτα.
Στην αρχή έψαχναν και µύριζαν και σιγά σιγά την έβρισκαν. Όσες περισσότερες φορές επαναλάµβαναν το πείραµα τόσο πιο γρήγορα τα ποντίκια έβρισκαν µέσα στον λαβύρινθο τη σοκολάτα. Όταν τα ποντίκια έµπαιναν για πρώτη φορά στον λαβύρινθο και άρχιζαν να µυρίζουν και να ψηλαφούν τις γωνίες του λαβύρινθου παρατήρησαν ότι η gaglia εργαζόταν παραπάνω, όταν όµως αργότερα µετά από πολλές επαναλήψεις τα ποντίκια συνήθισαν τον χώρο η gaglia έπαυσε να είναι έντονα ενεργή και η πνευµατική εργασία των ποντικιών ελλαττώθηκε.
Στα τελευταία στάδια τα ποντίκια έκαναν τον δρόµο του λαβύρινθου χωρίς να χρειάζεται να σκεφτούν. Eπίσης παρατήρησαν ότι τα ποντίκια µε πληγωµένη gaglia, άρχισαν να έχουν προβλήµατα µε το πώς θα περάσουν το λαβύρινθο. Aυτή ήταν µία σοβαρή ένδειξη ότι η gaglia έχει να κάνει και µε τις συνήθειες, δηλαδή δεν αποθηκευόντουσαν σωστά οι πληροφορίες.
Η διαδικασία κατά την οποία το µυαλό µας µετατρέπει µία σειρά από ενέργειες (actions) σε µία αυτόµατη ρουτίνα (είναι γνωστή ως chunking) και υπάρχουν πολλά chunkings, στα οποία βασιζόµαστε καθηµερινά και που έχουν σχέση µε την συµπεριφορά µας, όπως το ότι βάζουµε αυτόµατα την οδοντόκρεµα πάνω στην οδοντόβουρτσα µας πριν την βάλουµε στο στόµα µας, ή το πώς ντυνόµαστε που όµως είναι πιο περίπλοκη συνήθεια. Oι επιστήµονες λένε ότι οι συνήθειες υπάρχουν γιατί το µυαλό µας συνεχώς προσπαθεί να βρει τρόπους να µειώσει τις προσπάθειες και έτσι οι συνήθειες επιτρέπουν στο µυαλό µας να ηρεµεί και να ασχολείται µε άλλα πιο παραγωγικά πράγµατα.
Η διαδικασία µέσα στο µυαλό µας που δηµιουργεί τις συνήθειες έχει (threesteploop) τρία στάδια της καµπύλης επαναφοράς.
Το πρώτο είναι µία συνθηµατική λέξη που λέει στο µυαλό να µπει σε αυτόµατη λειτουργία και ποια συνήθεια να χρησιµοποιήσει, µετά είναι η ρουτίνα η οποία µπορεί να είναι φυσική, πνευµατική, συναισθηµατική και η επιβράβευση αν αξίζει να την θυµάται (αποθήκευση).
Άρα η πυροδότηση (σύνθηµα), η ρουτίνα και η επιβράβευση επαναλαµβάνονται πολλές φορές µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται η κάθε συνήθεια.
Oι συνήθειες δεν είναι για µια ζωή, µπορούν να αγνοηθούν, να αλλαχτούν ή να αντικατασταθούν, καθώς επίσης και να µην ληφθούν υπόψη. Έτσι η συνήθεια προκύπτει αυτόµατα, εκτός εάν θέλεις σκόπιµα να την πολεµήσεις ή εκτός βέβαια αν βρεις κάποια νέα ρουτίνα. Η διαδικασία θα ξεδιπλωθεί αυτόµατα.
Στις επιχειρήσεις και στις διαφηµίσεις υπάρχουν µέθοδοι για το πώς να δηµιουργήσει κανείς νέες συνήθειες στον κόσµο. O Claude Hopkins ήταν από τους πρώτους που ασχολήθηκε µε το θέµα και λάνσαρε την οδοντόκρεµα στην παγκόσµια αγορά.
Το µυστικό της επιτυχίας του ήταν ότι βρήκε το κατάλληλο σύνθηµα και την ανταµοιβή για τη χρήση της οδοντόκρεµας, παράγοντες οι οποίοι ενεργοποίησαν τις συνήθειες. ∆ηµιούργησε σφοδρές επιθυµίες (cravings) και αυτή η σφοδρή επιθυµία δίνει το σύνθηµα και την επιβράβευση να µπουν σε λειτουργία.
Η επιθυµία ήταν να αφαιρεθεί από τα δόντια µια βλεννοηδής πλάκα και η ανταµοιβή ήταν, ότι οι άνθρωποι και το χαµόγελο γίνονται πιο ωραίοι, έχουν πιο υγειές στόµα και έτσι το βούρτσισµα των δοντιών έγινε πλέον συνήθεια σε όλο τον πλανήτη.
Για να πετύχεις έλεγε.. «πρέπει να βρεις και να ακολουθήσεις δύο κανόνες» να βρεις ένα απλό και προφανές σύνθηµα και να ξεκαθαρίσεις την ανταµοιβή.
Όλοι µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε αυτή την φόρµουλα και να φτιάξουµε συνήθειες. Π.χ. θες να κάνεις περισσότερη άσκηση ετοίµασε ένα σύνθηµα όπως το να πηγαίνεις γυµναστήριο µόλις ξυπνήσεις και η ανταµοιβή σου θα είναι το γαλήνευµα ή η ενδορφίνη που µπαίνει στο µυαλό µας και µας κάνει να αισθανόµαστε ωραία. Αυτά αρκούν για να µας πείσουν να επισκεπτόµαστε το γυµναστήριο καθηµερινά.
∆υστυχώς δεν τα γνώριζα αυτά… πάω γυµναστήριο µόνος µου και ήθελα παρέα.
∆οκίµασα µε αρκετούς φίλους µου, πλήρωσαν συνδροµή και από τις πρώτες κιόλας ηµέρες οι πιο πολλοί το εγκατέλειψαν. Αν ήξερα όλα τα παραπάνω από την αρχή θα είχα βρει τα τρία σηµεία δηλαδή το σύνθηµα, την συνήθεια και την επιβράβευση. Ίσως όµως την επόµενη φορά να έχω επιτυχία και να επιµείνω στην ανταµοιβή.
Oι δυνατές επιτυχίες δηµιουργούν συνήθειες και όταν βρεις τον τρόπο που θα τους δηµιουργήσεις στους γύρω σου µία επιθυµία τότε θα τους δηµιουργήσεις και την συνήθεια. Είναι ευκολότερο π.χ. για ανθρώπους που είναι σε κάποια ηλικία το chunking… τύπου… «Να γίνω και να παραµείνω υγιής, να είµαι µε γυµνασµένους ανθρώπους, να έχω πιο έντονη κοινωνική συµµετοχή - επαφή, κλπ» καθώς σίγουρα µετά από κάθε άσκηση αισθάνεσαι νεότερος, όταν µάλιστα η πλειοψηφία των γυµναζόµενων είναι νέοι, έχεις φυσικά αυξηµένη αυτοπεποίθηση και ψυχολογία κλπ.
Και τώρα, πως θα κόψουµε τις κακές συνήθειες;;; (υπάρχουν καλές και κακές συνήθειες).
Επαναλαµβάνω ότι η συνήθεια είναι τρία στάδια στην καµπύλη επαναφοράς, που επαναλαµβάνονται: Cue-routine-reward
Σύνθηµα-ρουτίνα-ανταµοιβή Είναι δύσκολο να αλλάξεις τις συνήθειές σου όµως δεν είναι και το πεπρωµένο (Destiny), κοινώς µπορούν να αλλαχτούν. • Π.χ. Αν θες να κόψεις το τσιγάρο βρες µια άλλη ρουτίνα η οποία θα ικανοποιήσει την ευχαρίστηση του τσιγάρου. Βρες ένα υποστηρικτικό γκρουπ, µία οµάδα από πρώην καπνιστές, ή µία κοινωνία η οποία θέλει να φύγει από την επίδραση της νικοτίνης και χρησιµοποίησε αυτό το γκρουπ όταν αισθάνεσαι ότι θα «παρ-απατήσεις»… εδώ εννοώ να καπνίσεις. • Αν θες να χάσεις βάρος, µελέτησε τις συνήθειές σου για να επισηµάνεις - γιατί έχεις το γραφείο σου γεµάτο µε λιχουδιές - και βρες κάποιον που να θέλει να κάνει έναν περίπατο µαζί σου. Αν πάλι θέλεις να κουτσοµπολέψεις, κάντο στο γραφείο σου αντί να πάς στην καφετέρια για σνακ. Μπορείς πάντα ιδανικά, να βρεις ένα γκρουπ που να παρακολουθούν το βάρος τους, ή βρες κάποιον που πάνω στο γραφείο του να έχει µήλα και όχι σνακ. Απέφυγε τις κοιλιόδουλες παρέες που ξεκινούν από την Βούλα για να πάνε στα βόρεια προάστια να φάνε τα τηγανητά κεφτεδάκια του Μανώλη… Πρέπει να αλλάξεις ρουτίνα και η επιτυχία εξαρτάται από την απόφαση σου να µην πας.
Oι συνήθειες υπάρχουν στις κοινωνίες και στις εταιρίες κ.ο.κ.
Τώρα µε την κρίση είναι ευκαιρία να αλλάξουµε αρκετές από τις κακές µας συνήθειες.
Στις εταιρίες, ειδικά στις πολυεθνικές υπάρχουν ειδικοί που εργάζονται για να αλλάξουν τις συνήθειες που έχουν σχέση µε την παραγωγικότητα, το ηθικό κλπ. Σε µία πολυεθνική ο νέος πρόεδρος πολλαπλασίασε τα κέρδη της και αύξησε τους µισθούς βρίσκοντας τον σωστό τρόπο, αλλάζοντας δηλ την ρουτίνα. Επίσης µεγά λοι προπονητές οµάδων έχουν επιτύχει χρησιµοποιώντας αυτή την µέθοδο που πρόσφατα διελεύκανε η επιστήµη, χρησιµοποιώντας το threesteploop.
Oι νευρολόγοι, που µελετούν τον εγκέφαλό µας - σε συνεργασία µε άλλους ειδικούς στην οργάνωση των επιχειρήσεων, έχουν µεγάλες επιτυχίες στην αλλαγή των «κακών» συνηθειών - ισχυρίζονται ότι, για την επίτευξη αυτών των αλλαγών χρειάζεται να έχουµε τις κατάλληλες γνώσεις.
Όµως για να αλλάξουµε µια συνήθεια πρέπει πρώτα να το πάρουµε απόφαση. Πρέπει συνειδητά να αποφασίσουµε να το κάνουµε. Χρειάζεται πολύ δουλειά και πρέπει να εντοπίσουµε τα cue και τα rewards. Να παλέψουµε να αλλάξουµε αυτή την ρουτίνα και να βρούµε ει δυνατόν ισοβαρείς ανταµοιβές. Πρέπει να πιστέψουµε ότι έχουµε την δυνατότητα να αλλάξουµε συνήθειες, έχοντας όµως επίγνωση του θέµατος και των συνέπειών του.
Εάν πιστέψουµε ότι µπορούµε να αλλάξουµε, τότε η αλλαγή γίνεται πραγµατική. Στις µέρες µας, η συνήθεια της αντίστροφης θεραπείας χρησιµοποιείται για να θεραπεύει λεκτικά και σωµατικά τικ, κατάθλιψη, κάπνισµα, προβλήµατα τζόγου, ανησυχία, ενούρηση, αναβολή, ψυχαναγκαστικές διαταραχές του µυαλού καθώς και για άλλα προβλήµατα συµπεριφοράς.
Αν αναγνωρίσετε τα συνθήµατα και τις επιβραβεύσεις, µπορείτε να αλλάξετε την ρουτίνα. Τουλάχιστον, τις περισσότερς φορές. Για κάποιες συνήθειες, παρόλο αυτά υπάρχει και ένα ακόµη συστατικό που είναι απαραίτητο: η πίστη.
Κατανοώντας τα συνθήµατα και τις συνήθειες, µην περιµένετε να εξαφανιστούν ξαφνικάαλλά όµως σίγουρα θα σας δείξουν το δρόµο για το πως να σχεδιάζετε και να αλλάζετε το πρότυπο.
Θα ήταν παράλειψη να µην αναφερθώ και στα αίτια της κρίσης τα οποία που µας ταλανίζει και εκ των οποίων τα περισσότερα ή ένα µεγάλο µέρος τους, οφείλονται σε κακές συνήθειες που αποκτήσαµε στο παρελθόν - οι οποίες δεν είναι και λίγες. Ένα µεγάλο µέρος αυτών έχουν δηµιουργηθεί από τις δυο τελευταίες γενιές, χωρίς βέβαια να ευθύνονται απόλυτα, αλλά και στους προκατόχους τους που τους έδωσαν τις δυνατότητες να τις αποκτήσουν.
Μια ανησυχητική κακή συνήθεια που εµφανίστηες τις δυο τελευταίες γενιές είναι η καθολική δαιµονοποίηση του κέρδους - δηλ. η καθολική ταύτιση όλων των επιχειρηµατιών, εφοπλιστών, καπεταναίων, πολιτικών, κοινωνικών λειτουργών κ.α µε διάφορα λαµόγια - και αναρωτιέµαι µε τι κέφι και µεράκι η υγιής µερίδα όλων αυτών των επαγγελµατιών θα φέρει την ανάπτυξη, δεδοµένου ότι εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι µόνο αυτοί µπορούν να έχουν τη µεγαλύτερη συνεισφορά.
