Το έναυσµα αυτού του άρθρου µου είναι από µια συνέντευξη που έδωσε ο Γιώργος Παπανδρέου στο αυστριακό περιοδικό Profil, που τον παρουσιάζει ως άνθρωπο της χρονιάς. (Σιγά σιγά θα µάθετε γερµανικά µαζί µου…) Mensch des Jahres…
Παραδέχτηκε πως όταν ανέλαβε την εξουσία δεν ήξερε σχεδόν τίποτα για τα CDS, τους οίκους αξιολόγησης και τα οµόλογα, καθώς αυτά δεν είναι ζητήµατα, µε τα οποία ασχολείται ένας πρωθυπουργός… όπως είπε.
Εν µέρει ίσως έχει δίκιο, γιατί πολύς κόσµος, ακόµα και πολιτικοί, δηµοσιογράφοι, καθηγητές κτλ, έχουν σχετική άγνοια αναφορικά µε τα οικονοµικά «η ηµιµάθεια χειρότερη της αµάθειας»… Καθώς συνεχίζεται αυτή η κρίση και θα συνεχιστεί για πολύ ακόµη, θα πάρουµε όλοι διδακτορικό στα οικονοµικά, συµπεριλαµβανοµένης και της αφεντιάς µου… Από ό,τι έχω διαβάσει η κρίση δεν είναι µόνο Ελληνική, αφορά τις Η.Π.Α. και πολλά άλλα ανεπτυγµένα κράτη του κόσµου και θα προσπαθήσω να το αποδείξω, για να δώσω έστω µία παρηγοριά για µας, που είµαστε οι σκαπανείς. ∆εν είναι µόνο οικονοµική ή πολιτική είναι και κρίση αξιών.
Προτού όµως χρησιµοποιήσω τα επιχειρήµατά µου, σαν ένα είδος index, θα αναφέρω λακωνικά τις έννοιες στις οποίες αναφέρεται ο Γιώργος.
C.D.S.: Τα credit default swaps Πρόκειται για συµβόλαια παραγώγων χρηµατοοικονοµικών προϊόντων. Άρχισαν να χρησιµοποιούνται στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και αποτελούν ασφάλιστρα οµολόγων που εκδίδουν είτε κράτη είτε επιχειρήσεις, τα οποία οι επενδυτές αγοράζουν για να καλυφθούν από τον κίνδυνο χρεωκοπίας του κράτους ή της επιχείρησης.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 η αγορά διογκώθηκε και η αξία των συναλλαγών (αγορές και πωλήσεις) υπολογίζεται στα 50 τρις δολάρια.
Η εν λόγω αγορά λειτουργεί χωρίς καµία εποπτεία και µε ελάχιστη διαφάνεια. Σε περίπτωση που υπάρχει υπόνοια ή εκτίµηση ότι ο εκδότης του οµολόγου θα δυσκολευτεί να το πληρώσει, τότε η τιµή του αντίστοιχου ασφάλιστρου (CDS) ανεβαίνει. Τα συµβόλαια CDS µπορούν να αγοραστούν από επενδυτές που κατέχουν οµόλογα για την εξασφάλισή τους. Όταν ο αγοραστής δεν κατέχει οµόλογα τότε το CDS ονοµάζεται naked CDS, δηλαδή γυµνό.
Με τα naked, λοιπόν, γίνεται και η κοµπίνα και συµβαίνει όταν κάποιος αγοράσει συµβόλαιο για πιθανή καταστροφή κάποιου τρίτου π.χ. για το σπίτι του γείτονα. Συµπέρασµα: τον συµφέρει να καταστραφεί…
∆ηλαδή, όσοι αγοράζουν CDS που εξασφαλίζουν τον κίνδυνο χρεωκοπίας της Ελλάδας, έχουν κάθε λόγο να συντηρούν το σενάριο της χρεωκοπίας για να ανεβαίνει η τιµή του CDS που κατέχουν και να το πουλήσουν µε κέρδος.
Συνήθως τα αγοράζουν µακροπρόθεσµοι επενδυτές, όπως τα Ελληνικά τα αγοράζουν θεσµικοί επενδυτές µε αµοιβαία κεφάλαια, συνταξιοδοτικά ταµεία κτλ. (Βήµα 14.10.2011) OΙΚOΙ ΑΞΙOΛOΓΗΣΗΣ Oι οίκοι αξιολόγησης είναι κυρίως τρεις: Standards & Poor’s, Moody’s και Fitch.
Σαν εργαλείο αξιολόγησης εµφανίστηκε ο θεσµός στα µέσα του 19ου αιώνα για την αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας διαφόρων σιδηροδροµικών εταιρειών, κυρίως στην Αµερική.
Αυτές οι τρεις υπάρχουν κυρίως στην αγορά και παρόλο τις κατά καιρούς λανθασµένες εκτιµήσεις τους, (όπως π.χ. η LehmanBrothersτο 2008) βάσει των αξιολογήσεων τους παίζονται τα επιτόκια δανεισµού των χωρών και επιχειρήσεων και γενικά η αξιοπιστία των δανειζοµένων.
OΜOΛOΓO Το οµόλογο είναι ένα χρεόγραφο, για το οποίο ο εκδότης έχει την υποχρέωση να καταβάλλει στη λήξη της σύµβασης, την ονοµαστική αξία αυτού, και σε περιπτώσεις των οµολόγων µε κουπόνια σε τακτά χρονικά διαστήµατα ποσό χρηµάτων (το κουπόνι).
Το οµόλογο συνήθως έχει ισχύ πάνω από χρόνο, ενώ για µικρότερο διάστηµα χρησιµοποιούνται γραµµάτια ή συναλλαγµατικές, τα οποία θεωρούνται εργαλεία αγοράς χρήµατος.
Τα οµόλογα και οι µετοχές είναι και τα δύο χρεόγραφα, αλλά η διαφορά είναι ότι οι κάτοχοι των µετοχών είναι οι ιδιοκτήτες ενώ οι κάτοχοι των οµολόγων είναι οι δανειστές.
Το οµόλογο είναι στην ουσία ένα δάνειο, το οποίο αντλείται από τον εκδότη του δανείου, όχι µέσω της διατραπεζικής µεσολάβησης αλλά µέσω των κεφαλαιαγορών.
MONETARY VELOCITY (M.V.) Η Monetary Velocity (ταχύτης χρήµατος - συναλλαγών) λέγεται επίσης και ταχύτης της κυκλοφορίας του χρήµατος και είναι η κατά µέσο όρο συχνότητα κατά την οποία µια µονάδα χρήµατος ξοδεύεται σε µία συγκεκριµένη χρονική στιγµή. Έχει να κάνει µε το µέγεθος της οικονοµικής δραστηριότητας, η οποία είναι συνδεδεµένη µε µια δεδοµένη παροχή χρήµατος.
Εάν π.χ. σε µία µικρή οικονοµία ένας αγρότης και ένας τεχνίτης, µε 50 ευρώ αγοράζουν προϊόντα και υπηρεσίες µεταξύ τους σε τρεις συναλλαγές σε ένα χρόνο, τότε: • O αγρότης ξοδεύει 50e για την επισκευή του τρακτέρ. • O τεχνίτη αγοράζει καλαµπόκι από τον αγρότη για 40e. • O τεχνίτης ξοδεύει 10e για άχυρα από τον αγρότη.
Τότε τα 100e που άλλαξαν χέρια σε ένα χρόνο, αν και υπήρχαν µόνο 50e στην οικονοµία, σαν ταχύτητα συνδιαλλαγής (MV) ήταν 100/50=2 ανά έτος.
Κατά τον οικονοµολόγο Ηλία Μπάρη οι λόγοι που οι Η.Π.Α. και οι περισσότερες οικονοµίες του ανεπτυγµένου κόσµου είναι σε κρίση είναι η άπληστη αναζήτηση υλικών αγαθών κατανάλωσης, η οποία βασίζεται στον εγωκεντρισµό, η άµεση εκπλήρωση των αναγκών-επιθυµιών σε βάρος των επόµενων γενεών, η κατανάλωση η οποία κινείται από την πίστωση αντί να κινείται από παραγωγικές επιχειρηµατικές απαιτήσεις. Όλα αυτά προκαλούν τη συρρίκνωση της χρηµατικής ταχύτητας (M.V.).
H M.V. είναι µεγαλύτερη όταν οι δαπάνες διοχετεύονται για επενδύσεις και ειδικά στον αρχικό κύκλο παραγωγής και όχι σε «παροχές» διότι στο αρχικό στάδιο γίνονται περισσότερες συναλλαγές π.χ. η ίδρυση µιας µικρής βιοτεχνίας από την αγορά οικοπέδου, κτίσιµο, µηχανήµατα, εργασία, υλικά κτλ όλοι παίρνουν από αυτήν και είναι σαν µια αγελάδα που θα παράγει συνέχεια γάλα και θα πίνουν πολλοί, πρώτα από όλους ο ∆ήµος και το κράτος.
Αυτό φέρνει την οικονοµική ανάπτυξη. Αυξάνεται η προστιθέµενη αξία,η παραγωγικότητα και η κατανάλωση µειώνονται.
Κατά τη διάρκεια παραγωγής, οι δαπάνες γίνονται για εργασία και πρώτες ύλες κυρίως και όλα τα χρήµατα τα παίρνουν επίσης από άλλες δραστηριότητες που κινούν την οικονοµία.
Σύµφωνα µε τα στοιχεία ΒΕΑ (BureauofEconomicAnalysis) κατά τη διάρκεια του µισού περασµένου αιώνα από το 1959 έως το 2009 η κατανάλωση στο ποσοστό του ΑΕΠ (ακαθάριστο εθνικό προϊόν) ανέβηκε από 45,7% στο 67,7%. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση οικονοµικών υπηρεσιών και κοινωνικής περίθαλψης και σε ιατρικές δαπάνες µε άνοδο ανά έτος από 8,7% και 9,9% αντιστοίχως.
Επίσης, επιγραµµατικά, από το 1980 έως το 2008: • Η κατανάλωση στο ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε από 62% σε 71%. • Η αποταµίευση ποσοστού του ∆ιαθέσιµου εισοδήµατος έπεσε από το 10% στο 1%. • Το συνολικό χρέος σε ποσοστό εισοδήµατος µεγάλωσε πάνω από τρεις φορές, έφτασε στο 400%.
Το ποσοστό του συνολικού ετήσιου εισοδήµατος από την κορυφή του1% ανέβηκε από 8% στο 20% (δηλαδή πριν το 1% του πληθυσµού είχε το 8% του εισοδήµατος και τώρα ανέβηκε στο 20%, συγκέντρωση πλούτου σε ολίγους).
Η αύξηση της κατανάλωσης δια της πιστωτικής µεθόδου γίνεται µε µαζικές πιστώσεις και ειδικά µε την πιστωτική κάρτα.
Η υπερβολική επέκταση της κίνησης του χρήµατος και των συναλλαγών έδωσε τη δυνατότητα σε υψηλού ρίσκου χρέη να διασπάσουν και να διαβρώσουν την αγορά και να ανθίσουν.
Από το 2000 έως το 2008, τα οικονοµικά παράγωγα αυξήθηκαν τουλάχιστον επτά φορές, από 100 τρις σε 700 τρις $ π.χ. το ΑΕΠ των ΗΠΑ είναι $14 τρις.
Αυτό έγινε διότι από το 2000 επετράπη η χρήση παραγώγων στην αγορά (σαν χρήµα δηλαδή) ο χειρισµός τους γινόταν από διάφορους οίκους εκκαθάρισης, οι οποίοι ήταν οικονοµικά ανίσχυροι και δηµιούργησαν µεγάλες υποχρεώσεις χωρίς αντίκρισµα.
∆ηλαδή όλες αυτές οι οικονοµικές συναλλαγές δεν πρόσφεραν καµία προστιθέµενη αξία στην κοινωνία για πολλές δεκαετίες και µπορεί να πει κανείς διέφθειραν την παγκόσµια αξία και κεφαλαιοποίηση.
∆ηλαδή, η οικονοµική συντεχνία δηµιούργησε και σχεδίασε τα δικά της προϊόντα, τα οποία προσέφεραν λίγη αξία στην κοινωνία.
Με όλα αυτά πολλοί πιστεύουν ότι η παγκόσµια αύξηση των Α.Ε.Π. θα είναι αναιµική για τα 5-10 χρόνια συµπεριλαµβανοµένων και των Η.Π.Α.
Άλλοι πάλι οικονοµολόγοι, όπως ο W. Forguson, υποστηρίζουν ότι η κρίση οφείλεται κυρίως στην άγνοια της οικονοµικής ιστορίας δεν έλαβαν υπόψη τους τα λάθη του παρελθόντος.
O Friedman και ο Schwarz (διάσηµοι οικονοµολόγοι) υποστηρίζουν ότι ο πανικός των αγορών του 1929 µετατράπηκε σε ύφεση από λάθη της οµοσπονδιακής τράπεζας. Αυτή αντί να διευκολύνει την χρηµατοροή, µειώνοντας τα επιτόκια και αγοράζοντας οµόλογα, η οµοσπονδιακή τράπεζα τα έσφιξε.
Το αποτέλεσµα ήταν µια ασταµάτητη πτώση των τραπεζών, η οποία συρρίκνωσε την παροχή χρήµατος στο ένα τρίτο και την οικονοµική παραγωγή αντίστοιχα.
Κάπως έτσι γίνεται και στην Ελλάδα τώρα µετά το µνηµόνιο. ∆εν κινείται χρήµα, η M.V. είναι χαµηλή και δυσχεραίνεται συνεχώς µε τα καινούρια µέτρα. Μπρος γκρεµός και πίσω ρέµα. ∆υστυχώς… Η Ελλάδα ακολουθεί έναν ιδιόρρυθµο δρόµο για να επιτύχει τη δηµοσιονοµική της εξυγίανση. Υιοθετώντας σκληρά µέτρα λιτότητας στραγγαλίζει την ανάπτυξη και υποχρεώνει σε ύφεση την οικονοµία. Την ίδια στιγµή αδυνατεί να πιάσει τους δηµοσιονοµικούς στόχους, µε αποτέλεσµα η εκταµίευση κάθε δόσης να εξελίσσεται σε θρίλερ. Και φυσικά είναι το «Μαύρο» πρόβατο για την τρόικα και τους Ευρωπαίους, οι οποίοι αναγκάστηκαν να συµφωνήσουν πώς για να αποφευχθούν τα χειρότερα θα πρέπει οι κάτοχοι των ελληνικών οµολόγων να υποστούν «κούρεµα» της τάξης του 50%. O µεγάλος κίνδυνος, όπως γράφει ο Παπαχελάς, είναι να χάσουµε την υποµονή µας τελείως και το ίδιο ισχύει και για τους ξένους διά εµάς. Είµαστε στο τελευταίο σκαλοπάτι και θέλει κουράγιο και υποµονή. Πιστεύω ότι αν όλοι µαζί καταλάβουµε τον µέγα κίνδυνο και αν όλοι µαζί παλέψουµε τότε θα νικήσουµε. Χρειαζόµαστε αισιοδοξία, αισιοδοξία, αισιοδοξία…
Κρίσεις µεγάλες έχουν υπάρξει και στο παρελθόν, όπως προανέφερα, αλλά είχαµε έλλειψη της οικονοµικής ιστορίας το πώς αντιµετωπίσθηκαν. Π.χ, σε περασµένες Ελληνικές κρίσεις, µειώθηκαν κατακόρυφα µισθοί και συντάξεις καθώς και δηµόσιοι υπάλληλοι . Το πρόβληµα είναι ότι ακόµα πιο λίγοι πολιτικοί και ψηφοφόροι καταλαβαίνουν ποιο είναι το πρόβληµα και τι πρέπει να κάνουν. Όλοι λένε ότι πρέπει να έχουµε ανάπτυξη αλλά το πώς, είναι το µεγάλο πρόβληµα.
Νοµίζω ότι σας έδωσα µερικά επιχειρήµατα γιατί η κρίση δεν είναι µόνο ελληνική αλλά και ευρωπαϊκή και των Η.Π.Α.
Η Ελλάδα στην κρίση είναι πρωταθλητής! Eξαιτίας µας συνειδητοποίησαν πολλοί στην Ευρώπη και την Αµερική τα της κρίσης. Άρα κάναµε και κάτι καλό… Το θέµα είναι εµείς τι κάνουµε, που δεν έχουµε βρει ακόµα µια φόρµουλα αντιµετώπισης. Βλέπω ότι πολλοί µιλάµε για την κρίση, αλλά δεν θέλουµε να αλλάξουµε νοοτροπία. Όσο γρηγορότερα αλλάξουµε νοοτροπία τόσο το καλύτερο, ας πάψουµε επιτέλους να µιλάµε για τα µαύρα σύννεφα και ας ετοιµασθούµε καλύτερα για την βροχή.
Η κρίση αγγίζει το µεγαλύτερο µέρος της Ευρώπης και των ΗΠΑ και δεν είναι µόνο οικονοµική είναι και κρίση αξιών, όπως προανέφερα. Περάσαµε καλά εµείς εις βάρος των επόµενων γενεών, άρα δεν τα φάγαµε µόνο οι Έλληνες τα έφαγαν και οι άλλοι.
Το θέµα της αλόγιστης πίστωσης και πιστωτικών καρτών είναι σοβαρή αιτία της κρίσης. Θυµάµαι το 1960 που ήµουν στην Αµερική πολύ λίγος κόσµος είχε πιστωτική κάρτα. Για να πάρεις κάρτα έπρεπε να έχεις ένα σοβαρό εισόδηµα και καλή πιστωτική πίστη. Oι κάρτες δεν έφερναν καλό εισόδηµα στους πιστωτές (τράπεζες) γιατί πληρώνονται επάνω στον µήνα από τους έχοντες και τότε σκέφτηκαν να δώσουν κάρτες και στα ασθενέστερα στρώµατα, η φιλοσοφία ήταν ότι από αυτούς θα βγάλει χρήµατα το οικονοµικό κατεστηµένο και έτσι εξαπλώθηκε και έγινε η πιστωτική κάρτα, µε τις υπερχρεώσεις έφερε τεράστια κέρδη στους κατέχοντες και είναι και αυτό µέρος της κρίσης. Το έχουµε ζήσει και στην Ελλάδα πολύ έντονα.
Πολλά τα της κρίσης είναι εισαγόµενα, αλλά και εµείς, σαν υπερβολικοί που είµαστε σε όλα, το παρατραβήξαµε και µάλιστα πολύ. Φάγαµε τα λεφτά των επόµενων γενεών και για αυτό χρειάζονται αρκετές θυσίες οι οποίες είναι αρκετά πιο οδυνηρές στα χαµηλά οικονοµικά στρώµατα τα οποία όλοι πρέπει να βοηθήσουµε γιατί έτσι θα ξεπεράσουµε την κρίση λιγότερο αλώβητοι και πιο ανθρώπινα.
Υπάρχουν και σηµεία ενθαρρυντικά. Πριν µερικά χρόνια όλα τα µυαλά από τα µεγάλα πανεπιστήµια πήγαιναν στα χρηµατοοικονοµικά, στις µεγάλες τράπεζες, στα χρηµατιστήρια (WallStreat) τώρα έχει σταµατήσει αυτή η τάση και κατάλαβε ο κόσµος την φούσκα του Άυλου χρήµατος, όπως καταλάβαµε και εµείς αφού το πληρώσαµε ακριβά στο χρηµατιστήριο µας.
Oυδέν κακού αµιγές καλού, σίγουρα η κρίση θα φτιάξει και πολλά στραβά ανά τον κόσµο και περισσότερα σε εµάς…
