Ένα από τα αξιοπερίεργα της σύγχρονης ζωής είναι ότι, ενώ οι νέες τεχνολογίες έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο που επικοινωνούμε, που κάνουμε τις αγορές μας, που διασκεδάζουμε και οι αυτοματισμοί έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας, ο τρόπος εργασίας στα γραφεία, στο μεγαλύτερο ποσοστό, μοιάζει να μην έχει αλλάξει τα τελευταία 20 χρόνια.
Για σκεφτείτε ότι μπορούμε να παραγγείλουμε φαγητό με το άγγιγμα ενός κουμπιού, να περιηγηθούμε σε μουσεία χωρίς να βγούμε από το σπίτι μας, να κλείσουμε ραντεβού για επίσκεψη σε νοσοκομείο χωρίς να μιλήσουμε με άνθρωπο, να μετακινηθούμε με αυτόνομα αυτοκίνητα χωρίς οδηγούς και παρά ταύτα η εσωτερική επικοινωνία στο γραφείο και ο τρόπος λειτουργίας δεν έχει αναβαθμιστεί ανάλογα. Επίσης τα λογισμικά της εταιρείας παραμένουν, ως επί το πλείστον, δύσκολα απαιτώντας μια πολύπλοκη και χρονοβόρα εκπαίδευση.
Τεχνητή νοημοσύνη... Τώρα όμως με την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης φαίνεται να αρχίζει μια νέα εποχή και στο γραφείο. Ας αρχίσουμε με έναν ορισμό της, ώστε στη συνέχεια να εκτιμήσουμε τις συνέπειες της αξιοποίησής της. Η τεχνητή νοημοσύνη κάνει τις μηχανές ικανές να μαθαίνουν από την εμπειρία, να αξιοποιούν τα νέα εισαγόμενα δεδομένα και να εκτελούν ανθρωπομορφικές εργασίες. Με τη χρήση των τεχνολογιών αυτών, οι υπολογιστές μπορούν να “εκπαιδευτούν” ώστε να φέρνουν σε πέρας συγκεκριμένα καθήκοντα επεξεργαζόμενοι τεράστιες ποσότητες δεδομένων.
Η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για κάποιο λόγο βραδυπόρησε να έρθει στα γραφεία, παρόλο που όλοι αντιλαμβανόμαστε την ανάγκη του εκσυγχρονισμού. Θυμάμαι πριν από λίγα χρόνια πόσο χρονοβόρο και δύσκολο στη χρήση του ήταν ένα νέο λογισμικό που βάλαμε στην εταιρεία μας. Ασχοληθήκαμε όλοι ώρες και ώρες για να το μάθουμε και να το λειτουργήσουμε και συνέχεια είχαμε ελλείψεις. Τώρα όμως εταιρείες, όπως η Citrix και άλλες, έχουν δραστηριοποιηθεί έντονα σε αυτό το αντικείμενο και είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν σημαντικές αλλαγές στη δουλειά του γραφείου, δεδομένου δε ότι ο κόσμος που ασχολείται με τις υπηρεσίες είναι πλέον πάνω από το 70% των εργαζομένων θα επηρεάσει ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων.
Η καινοτομία επικεντρώνεται σε τέσσερα βασικά σημεία: την ταυτότητα του ατόμου, τη θέση στην οποία βρίσκεται, τη συσκευή που χρησιμοποιεί και το τι προσπαθεί να επιτύχει τη συγκεκριμένη στιγμή. Έχει πλήρη γνώση και πρόσβαση σε όλα τα συστήματα της εταιρείας, αναλύει και επεξεργάζεται όλα τα δεδομένα της και επεμβαίνει συμβουλευτικά και διορθωτικά όποτε το κρίνει αναγκαίο. Αυτό σημαίνει ότι σε ένα καινοτόμο και προηγμένο περιβάλλον γραφείου θα τοποθετηθεί ένα Robot-Manager, το οποίο θα γνωρίζει τη φυσική σου θέση και τις θέσεις όλων, θα κινείται στον χώρο, θα έχει τον ρόλο του συντονιστή και θα επικοινωνεί άμεσα με τον προϊστάμενο που δεν θα βρίσκεται στον ίδιο χώρo, αλλά οπουδήποτε στον κόσμο.
Επίσης όταν ένας πωλητής ετοιμάζει ένα συμβόλαιο με κάποιον πελάτη, το σύστημα σε πραγματικό χρόνο θα παρακολουθεί όλη τη διαδικασία, θα σαρώνει όλα τα προηγούμενα συμβόλαια, όλους τους σχετικούς εταιρικούς και διεθνείς κρατικούς κανονισμούς, θα παρέχει νομική βοήθεια για τον περιορισμό του ρίσκου της εταιρείας, αλλά και για την υποστήριξη του πελάτη, θα κάνει προτάσεις και επιπλέον θα αξιολογεί την απόδοση του πωλητή στη συγκεκριμένη εργασία. Κοντολογίς θα διευκολύνει αλλά και θα ελέγχει, γιατί τα ηλεκτρονικά στοιχεία ταξιδεύουν γρήγορα…
Φανταστείτε την εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος στον δημόσιο τομέα. Δεν εννοώ μόνο τον έλεγχο του χρόνου προσέλευσης –είναι γνωστό ότι μέχρι τώρα, σε πολλές περιπτώσεις, ένας χτυπάει κάρτα άλλων πέντε– αλλά τη σημαντική βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, μέσω αυτοματοποιημένων διαδικασιών, τόσο προς τα φυσικά πρόσωπα όσο και προς τους επιχειρηματίες. Και ασφαλώς την παρακολούθηση της εξέλιξης κάθε εργαζομένου, την απόδοση, αλλά και τους τρόπους αύξησης της παραγωγικότητάς του. Ανάλογα με τη διαμόρφωση της νομοθεσίας περί προσωπικών δεδομένων, θα έχει τον ρόλο ενός μέντορα που θα παρακολουθεί, θα προτείνει, θα ελέγχει και θα ενημερώνει τον προϊστάμενο και το γραφείο προσωπικού. Έτσι και μόνον έτσι θα έχουμε ορατά αποτελέσματα στην ποιότητα της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, με μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα για τη κοινωνία και την οικονομία.
Το ζητούμενο είναι ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης στα γραφεία να γίνει τόσο σημαντικός όσο είναι στη βιομηχανία και επίσης η τεχνολογία στο παρασκήνιο να είναι μεν σύνθετη, αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα παρουσιάζεται στον τελικό χρήστη να είναι πολύ απλός, προκειμένου οι εργαζόμενοι να είναι πιο παραγωγικοί. Είναι αυτονόητο ότι συστήματα στην αιχμή της τεχνολογίας όσο πιο φιλικά είναι για τους τελικούς χρήστες, τόσο περισσότερο υιοθετούνται και διαδίδονται με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας. Όπως οι περισσότερες εφαρμογές για τους καταναλωτές δεν είναι πλέον πολύπλοκες, το ίδιο απλές θα γίνουν και για τους χρήστες των γραφείων στις επιχειρήσεις. Υπηρεσίες όπως της Amazon είναι απλοποιημένες, ένα τηλέφωνο που απλά λειτουργεί. Αυτή είναι η διαφορά με την παραδοσιακή τεχνολογία των επιχειρήσεων, όπου οι εφαρμογές και τα συστήματα στα γραφεία ήταν δύσκολο να χρησιμοποιηθούν και απαιτούσαν μεγάλη πείρα και εκπαίδευση. Εντέλει σε μεγάλο βαθμό, η απλότητα ισοδυναμεί με παραγωγικότητα και αυξημένη απόδοση.
… και μηχανική μάθηση Τα τελευταία χρόνια με την εξάπλωση της χρήσης των υπολογιστών σε όλους τους τομείς της ζωής έχουν αυξηθεί σημαντικά οι δυνατότητες να παράγουμε και να συλλέγουμε πληροφορίες, γεγονός που οδήγησε στη συγκέντρωση μεγάλου όγκου δεδομένων. Η αύξηση αυτή κάνει επιτακτική την ανάγκη εύρεσης νέων εργαλείων που θα υποστηρίζουν την αυτόματη μετατροπή των υπό επεξεργασία πληροφοριών σε χρήσιμη γνώση. Η μηχανική μάθηση είναι ένας από τους κυριότερους τομείς έρευνας προς αυτή την κατεύθυνση. Με πιο απλά λόγια, η μηχανική μάθηση, η οποία είναι μέρος της τεχνητής νοημοσύνης, μελετά τα όσα κάνουν οι άνθρωποι και δημιουργεί μοντέλα (πρότυπα), τα οποία ένα υπολογιστικό σύστημα τα αξιοποιεί, ώστε να βελτιώνει την απόδοσή του κατά την εκτέλεση μιας συγκεκριμένης εργασίας, χωρίς να υπάρχει ανάγκη να προγραμματιστεί εκ νέου.
Προκλήσεις και διλήμματα Η καινοτομία ήγειρε πάντα σοβαρά ερωτήματα με προεκτάσεις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και ηθικές για διάφορους λόγους. Οι τρεις βιομηχανικές επαναστάσεις διήρκησαν περίπου 200 χρόνια και έφεραν σοβαρές αλλαγές, για την ακρίβεια μεταμόρφωσαν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Όμως στην 4η βιομηχανική επανάσταση, που διανύουμε τώρα, διαπιστώνουμε μία εκθετική ανάπτυξη με ραγδαίο ρυθμό και σε συντομότερο χρόνο απ’ όσο διήρκησαν οι προηγούμενες. Μάλιστα στα επόμενα 20 χρόνια αναμένεται ότι θα γίνουν πολύ περισσότερες αλλαγές απ’ ό,τι θα μπορούσε να φανταστεί κανείς και ίσως περισσότερες απ᾽ ό,τι σε όλες τις άλλες μαζί. Δεν είναι τυχαίο που οι τρεις τελευταίες συνεδριάσεις του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός είχαν το ίδιο κεντρικό θέμα: «Οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις της 4ης βιομηχανικής επανάστασης».
Είναι η στιγμή που οι νέες τεχνολογίες φαίνεται να τηρούν την υπόσχεση για ένα αυτοματοποιημένο ηλεκτρικό όχημα σε κάθε γκαράζ, ασφαλείς κρυπτοσυχνότητες σε κάθε τραπεζικό λογαριασμό, ένα ρομπότ σε κάθε γραφείο και να δημιουργούν προϋποθέσεις και ευκαιρίες για μια καλύτερη ζωή με ελεύθερο χρόνο. Ταυτόχρονα όμως συνυπάρχει και το δίλημμα “της καταστροφής της ραπτομηχανής”, που όταν εφευρέθηκε οι ράφτες ήθελαν να την καταστρέψουν γιατί απότομα κατάργησε πολλές θέσεις εργασίας τους. Αυτός ακριβώς είναι και ο φόβος σήμερα, ότι η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας απειλεί να δημιουργήσει εκατομμύρια ανέργους, να αυξήσει την παγκόσμια χρηματοπιστωτική αστάθεια και να συγκεντρώσει πολλές γνώσεις και δύναμη στα χέρια ολίγων. Παρότι τα επιτεύγματα της τεχνητής νοημοσύνης απέχουν πολύ από τις υπεράνθρωπες ικανότητες των ρομπότ όπως εμφανίζονται στις κινηματογραφικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας –Metropolis, Matrix κ.ά.– εντούτοις ένας κοινός φόβος των εργαζομένων είναι η πιθανότητα η τεχνητή νοημοσύνη να οδηγήσει σε μαζική ανεργία σε παγκόσμια κλίμακα, καθώς οι θέσεις εργασίας ολοένα και περισσότερο αυτοματοποιούνται και η ανθρώπινη παρουσία μπαίνει στο περιθώριο. Ήδη δεκάδες οικονομολόγοι φοβούνται πως η 4η βιομηχανική επανάσταση θα ανοίξει την ψαλίδα της ανισότητας περισσότερο από ποτέ. Ιστορικά η ανησυχία για απώλεια θέσεων εργασίας εμφανίζεται όποτε υπάρχει ανατρεπτική τεχνολογία.
Απ᾽ την άλλη πλευρά οι υποστηρικτές της καινοτομίας συμφωνούν ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να δημιουργήσει διεθνώς σχεδόν διπλάσιο αριθμό νέων θέσεων εργασίας, σε σχέση με όσες αναμένεται να καταστρέψει, καθώς η πολυπλοκότητα της νέας τεχνολογίας απαιτεί το σωστό ταλέντο για να την αναπτύξει.
Το βέβαιο είναι ότι η εξέλιξη είναι ποτάμι που δεν μπορούμε να το σταματήσουμε και το πραγματικό στοίχημα είναι πώς εμείς, ο καθένας από τη θέση του, θα αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις. Πολλά μοτίβα της δικής μου εποχής, όπως η αντίληψη περί comfort zone, ότι «έφαγα τη ζωή μου στα θρανία και ήρθε η ώρα να απολαύσω το δίπλωμά μου», τότε που δουλεύαμε στο ρελαντί, βάζαμε μια υπογραφή και πληρωνόμαστε, έχουν καταρρεύσει. Αυτές οι εποχές που μας κακόμαθαν έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Όταν βρισκόμουν στην Αμερική, το 1964, έλεγαν ότι σε 20 χρόνια, δηλαδή το 1984, δεν θα δουλεύουμε πια 40 ώρες την εβδομάδα αλλά πολύ λιγότερες γιατί όλα θα τα έκαναν οι μηχανές και θα έχουμε άνθηση των επιχειρήσεων που θα ασχολούνται με την ψυχαγωγία, clubs, πισίνες κ.λπ., γιατί ο κόσμος θα έχει χρόνο και χρήματα. Δυστυχώς οι προβλέψεις τους δεν επαληθεύτηκαν και τώρα όλοι δουλεύουμε πολύ περισσότερο και με περισσότερη αβεβαιότητα, παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας. Απ᾽ την άλλη όμως πλευρά η τεχνολογία αύξησε κατά πολύ το βιοτικό επίπεδο, δεδομένου ότι η φτώχεια τότε μάστιζε το 70% του πλανήτη και σήμερα είναι γύρω στο 8% και ακολουθεί πτωτική πορεία.
Και τώρα τι; Στην ερώτηση πώς και πού θα δουλεύουμε και πόσο θα αλλάξει η ζωή μας τα επόμενα δέκα ή είκοσι χρόνια, η απάντηση είναι δεν ότι ξέρουμε ακριβώς, αλλά μπορούμε να προβλέψουμε. Το σίγουρο είναι ότι οι έξυπνες εφευρέσεις θα αντικαταστήσουν επαγγέλματα που ποτέ στο παρελθόν δεν είχαν απειληθεί. Θεωρώ ότι ο μόνος τρόπος αντίδρασης σε αυτό είναι η διά βίου εκπαίδευση και η επιμόρφωση που θα λύσει τα προβλήματα της τεχνολογικής ανεργίας.
Το έχω υποστηρίξει και σε άλλα άρθρα μου στο παρελθόν, για μένα είναι δόγμα, ότι το κλειδί βρίσκεται στη συνεχή επιμόρφωση, την επανακατάρτιση των εργαζομένων ώστε να βρεθούν λύσεις στον τομέα της απασχόλησης και οι εργαζόμενοι να προσαρμοσθούν κατάλληλα στις νέες απαιτήσεις του εργασιακού περιβάλλοντος. Επίσης προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα επιχορηγούν τους προσωρινά άνεργους μέχρι να βρουν μια νέα δουλειά είναι μια χρήσιμη φόρμουλα επιβιώσεως. Το σίγουρο είναι ότι τα επόμενα χρόνια, αν θέλουμε να “μείνουμε ζωντανοί”, πρέπει να αυξήσουμε την παραγωγικότητα και βέβαια να αντιμετωπίσουμε το δημογραφικό, την αστυφυλία και την υπερ-παγκοσμιοποίηση. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που το πληκτρολόγιο παραμέρισε τη γραφομηχανή και επανέρχομαι στην ερώτηση: Και τώρα τί; Οι Εβραίοι λένε ότι τρία πράγματα χρειάζεται ένα μαγαζί για να πάει καλά: τοποθεσία, τοποθεσία, τοποθεσία. Εγώ επιμένω: επιμόρφωση, επιμόρφωση, επιμόρφωση.
