Επιστροφή και πάλι στην πάλαι ποτέ ζωή στο Μόναχο, όπου τελείωσα το Πολυτεχνείο, κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ᾽60. Πήγα να δουλέψω στο Euroatom που ήταν μια συνεργασία κρατών μελών της Ευρώπης για την ειρηνική εκμετάλλευση της ατομικής ενέργειας. Ήταν μέλος και η Ελλάδα και μάλιστα έδιναν κίνητρα για να εργασθεί κάποιος εκεί, όπως αναβολή στράτευσης κ.ά. Σημειωτέον τότε ήταν περιζήτητοι οι μηχανικοί, ήταν η χρυσή εποχή μας και μας έλεγαν ότι η ενασχόληση με την ατομική ενέργεια είναι η δουλειά του μέλλοντος, έχει τερατώδη συγκέντρωση ενέργειας και δεν ρυπαίνει το περιβάλλον.
Τότε η ρύπανση του περιβάλλοντος ακουγόταν αμυδρά, ήταν ένα θέμα κάπως δευτερεύον, ίσως και υπό αμφισβήτηση. Μιλούσαν για κάποια αύξηση της θερμοκρασίας, μάλιστα είχα διαβάσει και αντικρουόμενες απόψεις ότι είναι θέμα θερμού αιώνος και ότι πριν από εφτακόσια χρόνια περίπου η γη ήταν πάλι θερμή... Αλλά και οι επιστήμονες τότε αντιμετώπιζαν το θέμα περιστασιακά και ευκαιριακά. Δεν λάμβαναν υπόψη τους τα ραδιενεργά απόβλητα και τις επιπτώσεις που έχουν στο περιβάλλον, βεβαίως δεν είχαν συμβεί και τα ατυχήματα που επακολούθησαν. Τώρα τα υπολογίζουν όλα και παρόλο ότι η πυρηνική ενέργεια είναι άριστη πηγή ενέργειας εντούτοις λαμβάνουν υπόψη τους τα θέματα που έχουν σχέση με το περιβάλλον, των ραδιενεργών καταλοίπων και των ατυχημάτων.
Ο κόσμος δεν ασχολιόταν ιδιαίτερα με το περιβάλλον, ήταν μια φιλολογική συζήτηση, έτσι το βλέπαμε τότε. Τώρα όμως το θέμα έχει γίνει μείζον πρόβλημα, με τεράστιες επιπτώσεις για τη ζωή μας. Το κλίμα αλλάζει με γοργούς ρυθμούς ιδίως τα τελευταία χρόνια, το διαπιστώνουμε και εμείς. Φέτος είχαμε παρατεταμένους καύσωνες με ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες και μακρά περίοδο ξηρασίας που παρατείνουν την περίοδο του καλοκαιριού πέρα από το κανονικό. Επίσης συχνά ακούμε για τυφώνες, πλημμύρες που συμβαίνουν όλο και πιο συχνά, για τους πάγους της Αρκτικής (η περιφέρεια γύρω από τον βόρειο πόλο που περιλαμβάνει τον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό) που λιώνουν. Οι βροχοπτώσεις έχουν ενταθεί σε ορισμένες περιοχές, και αντίθετα σε άλλες υπάρχει μεγάλη ξηρασία.
Πολλά είδη ζώων έχουν αλλάξει γεωγραφικές περιοχές, εποχικές δραστηριότητες και η μετανάστευσή τους διαφοροποιείται. Αυτό διαπιστώνεται και από τους Χιώτες κυνηγούς, γιατί η Χίος ήταν μια μεγάλη περιοχή ξεκούρασης των μεταναστευτικών πουλιών στον δρόμο τους κυρίως από τη Μέση Ανατολή προς τη Βόρειο Ευρώπη. Καθώς έφθαναν στο νότιο μέρος της Χίου και έβλεπαν θάλασσα έμεναν εκεί για να διανυκτερεύσουν και να ξεκουραστούν. Έτσι το νότιο μέρος ήταν μεγάλος κυνηγότοπος και το κυνήγι είχε αναδειχθεί σε ευγενές σπορ. Τώρα είναι περισσότεροι οι κυνηγοί από τα πουλιά, διότι το κλίμα έχει αλλάξει την πορεία τους, έτσι λένε. Επίσης λόγω κλιματικής αλλαγής έχουμε μετακινήσεις πληθυσμών, κυρίως λόγω ξηρασίας, αν και τα ακριβή αίτια αμφισβητούνται.
Τώρα όμως η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημονικών κοινοτήτων υποστηρίζει ότι οι κλιματικές αλλαγές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια, δεν οφείλονται μόνο σε φυσικές διακυμάνσεις της ηλιακής δραστηριότητας, αλλά στην ανθρώπινη δραστηριότητα και κυρίως στην υπερβολική χρήση ορυκτών καυσίμων που εκλύουν αέρια. Η διεθνής κοινότητα συζητά αυτό το πρόβλημα έντονα ειδικά από το 1988, και έκτοτε έχουν γίνει κυρίως υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών 22 διακυβερνητικές διεθνείς διασκέψεις. Η πρώτη έγινε στο Τορόντο, μία από αυτές στο Rio de Janeiro, στο Κιότο και η τελευταία στο Μαρακές. Η προτελευταία που έγινε το 2015 στο Παρίσι, ήταν η πιο σπουδαία και πιο αποτελεσματική και σ᾽ αυτή θα αναφερθώ με με περισσότερες λεπτομέρειες. Το γνωστό πλέον ως φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλείται στην ατμόσφαιρα από υδρατμούς και διάφορα αέρια, που συγκρατούν τη θερμοκρασία της γης και όσο περισσότερα είναι, τόσο δεν αφήνουν τη θερμοκρασία της γης να ακτινοβολείται προς το διάστημα. Έτσι η θερμοκρασία της γης αυξάνεται. Το σημαντικότερο αέριο που δημιουργεί το θερμοκήπιο είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το οποίο άρχισε να αυξάνεται με την έναρξη της βιομηχανικής εποχής και έχει αυξηθεί κατά 40% από τότε. Οι υψηλές συγκεντρώσεις του CO2 στην ατμόσφαιρα οφείλονται κυρίως στην ανθρώπινη δραστηριότητα και κατά μείζονα ρόλο στην καύση ορυκτών καυσίμων, πετρελαίου, άνθρακα και άλλων. Το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται από τις καύσεις, απορροφάται, ως γνωστόν, από τα δάση και από το φυτοπλαγκτόν των ωκεανών. Ειδικά για τα πρώτα έχουμε συνεχή μείωση. Στον Αμαζόνιο, που είναι ο μεγαλύτερος πνεύμονας της γης, η μείωση κυρίως γίνεται για να αποκτήσουν καλλιεργήσιμη γη και πολλές φορές οι πυρκαγιές είναι αποτέλεσμα εμπρησμών και ως εκ τούτου η κατάσβεση είναι δύσκολη.
Έτσι, το σύστημα λόγω της ανθρώπινης επίδρασης δεν έχει πλέον την ικανότητα ισορροπίας, δηλαδή παράγουμε πολύ περισσότερο από ό,τι μπορούν να απορροφήσουν τα δάση και οι ωκεανοί μας. Και αυτή η διαφορά παραμένει συσσωρευτική.
Δύο ακόμα σημαντικά αέρια τα οποία ο άνθρωπος δημιουργεί είναι το μεθάνιο CH4 και το υποξείδιο του αζώτου N2O. H έκλυση οφείλεται κυρίως στα απόβλητα και σε αγροτικές επεμβάσεις, ιδιαίτερα δε στη χρήση χημικών λιπασμάτων.
Από το 1880, ημερομηνία από την οποία υπάρχουν λεπτομερώς καταγεγραμμένα δεδομένα, μέχρι σήμερα, η θερμοκρασία της γης έχει αυξηθεί κατά περίπου 1 βαθμό Κελσίου. Οι τρεις τελευταίες δεκαετίες ήταν οι πιο ξηρές, βέβαια η αυξητική τάση του θερμοκηπίου δεν κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλη τη γη. Είναι πιο έντονη στην ξηρά από ό,τι στην επιφάνεια της θάλασσας. Στην Ευρώπη έχει αυξηθεί περίπου κατά 1 βαθμό Κελσίου, ενώ στον αρκτικό κύκλο από 2 έως 4.
Επίσης, όπως προανέφερα, η συμφωνία της Συνόδου στο Παρίσι στοχεύει στον περιορισμό της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας και στην αποσύνδεση των εθνικών οικονομιών από τον ορυκτό πλούτο. Τα μέτρα που υιοθετήθηκαν αποβλέπουν στην επιβράδυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής εντός των επόμενων δεκαετιών. Λέγεται ότι μέχρι τέλος του αιώνα θα έχουμε αύξηση της τάξεως από 0,3 έως 4,8%. Υποστηρίζεται ότι μία αύξηση πάνω από 2 βαθμούς Κελσίου θα έχει ολέθριες επιπτώσεις τόσο για το περιβάλλον όσο και για τον άνθρωπο. Δηλαδή θα επηρεάσει αρνητικά τη γεωργία, την αλιεία, την ανθρώπινη υγεία, τους υδάτινους πόρους, τα οικοσυστήματα, την βιοποικιλότητα και θα πλημμυρίσουν ορισμένες περιοχές που το ύψος τους είναι σε χαμηλό επίπεδο ως προς τη θάλασσα.
Είναι αλήθεια ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα από τα πιο δύσκολα και σύνθετα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζει σήμερα η διεθνής κοινότητα. Πρόκειται για μία λίγο-πολύ μακροπρόθεσμη και, εν μέρει, αβέβαιη απειλή, της οποίας η αντιμετώπιση απαιτεί δαπανηρά μέτρα για τα κράτη και τους πολίτες. Τα μέτρα αυτά αγγίζουν κρίσιμους τομείς της οικονομίας συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας, γεωργίας και των μεταφορών. Επιπλέον η διαχείριση της κλιματικής αλλαγής προϋποθέτει τη συλλογική δράση κρατών με πολύ διαφορετικά συμφέροντα και προτεραιότητες.
Έχει γίνει αποδεκτό από την πλειονότητα των επιστημόνων ότι πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η θερμοκρασία του πλανήτη δεν θα αυξηθεί παραπάνω από δύο βαθμούς Κελσίου, το οποίο τίθεται πλέον σαν ανώτατο όριο. Το θέμα είναι τρομερά πολύπλοκο και εγείρονταν σοβαρότατες διαφωνίες στη διάρκεια των 22 διεθνών συσκέψεων , που είχαν λάβει μέρος σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου. Τα πρώτα χρόνια οι αναπτυσσόμενες χώρες αντέτειναν στις αναπτυγμένες ένα σοβαρό επιχείρημα: «εσείς το δημιουργήσατε, άρα εσείς πρέπει να το λύσετε». Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια. Παρότι οι εκπομπές αερίων στις αναπτυγμένες χώρες έχουν μειωθεί συνολικά, το κατά κεφαλήν ποσοστό που τους αναλογεί στις παγκόσμιες εκπομπές εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλό. Ένας Αμερικανός π.χ. εκπέμπει κατά μέσο όρο 20 τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα, ενώ ένας Σενεγαλέζος εκπέμπει περίπου 2 τόνους. Διαφοροποίηση υπάρχει, όμως και εντός της κατηγορίας των αναπτυγμένων κρατών. Για παράδειγμα, ένας Αμερικανός εκπέμπει τέσσερις φορές περισσότερο από έναν Ελβετό, παρότι το κατά κεφαλήν εισόδημα του δεύτερου είναι πολύ μεγαλύτερο από εκείνο του πρώτου. Η διαπίστωση αυτή κρύβει ένα σημαντικό μήνυμα: οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου μπορεί να μειωθούν, χωρίς κατ΄ανάγκη να περιοριστεί το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού. Οι Αμερικανοί δεν θα πρέπει συνεπώς να ανησυχούν τόσο πολύ για τις επιπτώσεις που συνεπάγεται η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στην καθημερινή τους ζωή.
Ο καβγάς γίνεται για τα ορυκτά καύσιμα, τον μαύρο χρυσό, που είναι άμεσα συνδεδεμένος με την οικονομική ανάπτυξη, στην οποία χρειάζεται φθηνή ενέργεια. Στη διάρκεια των συνόδων, εκτός από τις αντιρρήσεις αυτές, υπήρχαν και πολλά άλλα διαδικαστικά, νομικά, θεσμικά θέματα και δεν υπήρχε διάθεση για μία καθολική συμφωνία. Άλλωστε είναι τόσα τα κράτη-μέλη, που μια συμφωνία απαιτεί αναθεωρήσεις ιστορικών διαστάσεων.
Τα τελευταία χρόνια όμως, αρκετά κράτη διαπίστωσαν ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί μείζονα απειλή και γι’ αυτό υπέγραψαν το 2015 τη συμφωνία στο Παρίσι.
Η συμφωνία του Παρισιού λακωνικά περιλαμβάνει τα εξής:
επιβεβαίωση του μακροπρόθεσμου στόχου των 2 βαθμών Κελσίου.
δέσμευση όλων των κρατών να υιοθετούν εθνικά σχέδια δράσης και να τα ανανεώνουν τακτικά.
ενιαία αντιμετώπιση των αναπτυγμένων-αναπτυσσόμενων κρατών ως προς την αρχή της κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης.
Βασικός παράγοντας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι η αξιοποίηση των ανεξάντλητων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όχι μόνο από τις αναπτυγμένες χώρες, αλλά από το σύνολο της ανθρωπότητας. Τα φωτοβολταϊκά και οι ανεμογεννήτριες μπορούν να παράγουν φθηνό ρεύμα, ανταγωνίσιμο με τα ορυκτά. Αυτό βοηθάει σημαντικά την αλλαγή του κλίματος και τη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου, αλλά δεν λύνει το πρόβλημα.
Έχουν γίνει διάφορες προτάσεις που βοηθούν να λυθεί το πρόβλημα, όπως π.χ. έβαλαν όριο εκπομπής CO2, ανά τόνο σε διάφορες περιοχές και χώρες και έδωσαν κίνητρα βάσει υπολογισμών. Αν δεν μπορείς να τηρήσεις το όριό σου και το υπερβαίνεις, θα πληρώνεις κάποιο πρόστιμο ή θα μπορεί ένας άλλος που έχεις οικονομικές σχέσεις να σου δίνει ποσοστά. Είναι ένα πολύπλοκο σύστημα. Επίσης, αν εσύ είσαι αυτάρκης, αν αποδείξεις δηλαδή ότι το αέριό σου δεν αντανακλάται στην ατμόσφαιρα αλλά αποθηκεύεται σε μία παλιά πηγή, π.χ. σε άδεια κοιτάσματα αερίου στα ἐγκατα της γης, σε ένα πλέον αχρησιμοποίητο χώρο για αδρανή αέριο, μπορεί να παραγάγεις περισσότερο. Σε αυτή την περίπτωση δεν χρειάζεται να πληρώνεις. Υπάρχουν πολλές τέτοιες διατάξεις καθώς όπως προανέφερα το θέμα είναι πολύπλοκο.
Συζητιούνται και πιο ριψοκίνδυνες τεχνολογικές παρεμβάσεις της γεωμηχανικής, όπως η παρεμπόδιση μέρους της ηλιακής ακτινοβολίας να φτάσει στη γη, ή η λίπανση του ωκεανού σκόνη σιδήρου, ώστε να αναπτυχθεί το φυτοπλαγκτόν που απορροφά το διοξείδιο του άνθρακα.
Βέβαια για να επιτευχθεί ο στόχος της νέας συμφωνίας του Παρισιού, των δύο βαθμών, θα πρέπει να μειωθούν οι εκπομπές του CO2 από 40% μέχρι 70% μέχρι το 2050 και να μηδενιστούν οι εκπομπές του άνθρακα μέχρι το 2100, γεγονός που με τα σημερινά δεδομένα φαίνεται ανέφικτο.
Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα δεν είμαστε σε πολύ καλή θέση γιατί έχουμε αρκετά λιγνιτικά αποθέματα τα οποία πρέπει να χρησιμοποιήσουμε. Δεν γνωρίζω αν καλώς ή κακώς, σπεύσαμε να υπογράψουμε για την κατασκευή δύο μεγάλων λιγνιτικών εργοστασίων στην Ελλάδα. Αυτό έχει τα συν και πλην. Θα πληρώνουμε σίγουρα πρόστιμα εφόσον υπερβούμε τα όρια, αλλά φαντάζομαι ότι οι ειδικοί που το επέλεξαν θα το έχουν υπολογίσει.
Η κλιματική αλλαγή για να καταπολεμηθεί σωστά χρειάζεται συντονισμένες ενέργειες από όλους μας, το κράτος, τις επιχειρήσεις, τα άτομα και ειδικά σε ό,τι αφορά στην κατανάλωση ενέργειας, η οποία ακόμα σε πολλά σημεία του πλανήτη χρησιμοποιείται άσκοπα και δεν έχουν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα για την εξοικονόμησή της. Θα πρέπει οι άνθρωποι να μορφωθούν σχετικά με την οικονομία της ενέργειας, όχι μόνο να μειώσουν, αλλά να αλλάξουν και τη νοοτροπία τους. Ένα μικρό παράδειγμα θα αναφέρω: όταν πάμε σε ένα ξενοδοχείο και γράφουν στο μπάνιο ότι τις πετσέτες τις οποίες θέλετε να ξαναχρησιμοποιήσετε να τις κρεμάσετε, γιατί έτσι βοηθάτε το περιβάλλον, οι περισσότεροι λέμε «έλα μωρέ τώρα τι έγινε» και τις αφήνουμε κάτω. Αυτό σημαίνει ένα μικρό πιθανόν κόστος, δεν ξέρω πόσο κοστίζει να πλύνεις μία πετσέτα, αλλά δεν είναι τόσο το κόστος, όσο η νοοτροπία και ότι επιβαρύνεται το περιβάλλον με τα απορρυπαντικά και την κατανάλωση ενέργειας και αυτό αν το δούμε σε παγκόσμια κλίμακα σημαίνει χιλιάδες τόνους CO2 ετησίως.
Η σπατάλη ενέργειας είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας μόλυνσης του περιβάλλοντος. Ένα μεγάλο μέρος της καταναλώνεται για θέρμανση και ζεστό νερό και χάνεται πάρα πολύ ειδικά εκεί που δεν υπάρχει επαρκής μόνωση.
Το θέμα είναι ότι παρόλο που παίρνουμε ενέργεια και από φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες και άλλες ανανεώσιμες πηγές, εντούτοις επειδή η ενέργεια είναι συνδεδεμένη με την ανάπτυξη των λαών και πάρα πολύς κόσμος ακόμα στη γη είναι υπανάπτυκτος, σε αυτούς η ανάγκη ενέργειας πολλαπλασιάζεται εκθετικά, θα έλεγα, και γι᾽ αυτό βάσει των μελετών που έχουν γίνει, όσο και οικονομία να κάνουμε, ό,τι και να κάνουμε, δεν μπορούμε προς το παρόν, με τα σημερινά δεδομένα, να λύσουμε το πρόβλημα. Τουλάχιστον ας προσπαθήσουμε να το ελαφρύνουμε, ευελπιστώντας ότι θα βρεθούν τρόποι και πρακτικές στο εγγύς μέλλον για τη μείωση των καυσαερίων.
Οι καιροί αλλάζουν ραγδαία, μεγάλες ανατροπές μάς φέρνει το μέλλον και σίγουρα μέσα σε αυτές τις αλλαγές μπορούν να βρεθούν λύσεις για το θέμα του θερμοκηπίου, όμως μέχρι τότε θα πρέπει όλοι να προσαρμοστούμε στην παρούσα κατάσταση και να συνεισφέρουμε στην προστασία του περιβάλλοντος, γιατί το αντίθετο αποτελεί απειλή για τη ζωή μας.
Γράφοντας αυτό το άρθρο διάβασα στην Καθημερινή ότι είναι ανησυχητικό ότι η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα της Γης αυξήθηκε με ρυθμό ρεκόρ το 2016 σε επίπεδο που δεν έχει προηγούμενο εδώ και εκατομμύρια χρόνια και μπορεί να επιφέρει άνοδο της στάθμης των θαλασσών μέχρι και 20 μέτρα και αύξηση των θερμοκρασιών κατά 3 βαθμούς Κελσίου, όπως ανακοίνωσαν τα Ηνωμένα Έθνη.
