Ο κόσμος μας, όσο προχωράει η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση, έχει γίνει μια μεγάλη γειτονιά. Οι υπηρεσίες και τα προϊόντα που παράγει ένα κράτος αφορούν όλους μας, πολλώ μάλλον όταν αυτό είναι ένα από τα πολυπληθέστερα της γης, όπως η Ινδία, η Κίνα, η Αμερική ή η Ρωσία. Παλαιότερα, οι οικονομίες της Ασίας ήταν αδύναμες και τοπικού χαρακτήρα. Τώρα οι οικονομίες της Άπω Ανατολής έχουν γιγαντωθεί και διεθνοποιηθεί και τα προϊόντα τους διακινούνται ανά τον κόσμο πολύ πιο εύκολα και γρηγορότερα.
Για τις μεγάλες χώρες έχω γράψει αρκετά άρθρα στο παρελθόν (μπορείτε να τα βρείτε στο https://btomazos.gr/articles). Για την Ινδία έχω γράψει μόνο ένα, όταν άρχισε η πρώτη θητεία του Ναρέντρα Μόντι (Narendra Modi), ο οποίος επανεξελέγη με μεγάλη πλειοψηφία για δεύτερη φορά. Είναι η μεγαλύτερη χώρα παγκοσμίως σε πληθυσμό, μετά την Κίνα και η έβδομη μεγαλύτερη σε έκταση. Στη διάρκεια της ιστορίας υπήρξε σταυροδρόμι σημαντικών πολιτισμών και θρησκειών. Οι πρώτοι ιθαγενείς κάτοικοι εξοντώθηκαν ή αφομοιώθηκαν από λαούς που κατέβηκαν από τον Βορρά (το 2000 π.Χ.). Ακολούθησαν οι Πέρσες με τον βασιλιά Δαρείο, που κατέλαβε το παράκτιο δυτικό τμήμα της χώρας, το 517 π.Χ. Πρώτη φορά ήλθαν σε επαφή με τον δυτικό κόσμο όταν ο Μέγας Αλέξανδρος έφθασε μέχρι τον Ινδό ποταμό. Η επίδραση του ελληνικού πολιτισμού στους Ινδούς υπήρξε βαθιά και πολλά δείγματά της ανακαλύφθηκαν στην ινδική τέχνη.
Ο 7ος αιώνας βρίσκει την Ινδία διαιρεμένη σε κρατίδια, σπουδαιότερα από τα οποία ήταν το Νεπάλ και το Κασμίρ. Από αυτή την εξασθένηση της χώρας επωφελήθηκαν οι Μουσουλμάνοι που εισέβαλαν το 711 και υπέταξαν τις χώρες γύρω από τον Ινδό. Επικίνδυνοι αντίπαλοι των Μουσουλμάνων ηγεμόνων άρχισαν να γίνονται οι Μογγόλοι και στο τέλος του 14ου αι. εισέβαλε στην Ινδία ο Ταμερλάνος και οι ταταρικές ορδές του λεηλάτησαν και ισοπέδωσαν τα πάντα. Μετά την ταταρική εισβολή επικράτησαν οι Μογγόλοι και ακολούθησε η ευρωπαϊκή διείσδυση. Πρωτοπόροι ήταν οι Πορτογάλοι με τον Βάσκο ντα Γκάμα, που το 1498 έφθασε στην Καλκούτα και η κυριαρχία τους διήρκεσε πολλές δεκάδες χρόνια. Τον 17ο αιώνα, αντικατέστησαν τους Πορτογάλους οι Ολλανδοί και τελικά οι Άγγλοι, που για δύο αιώνες (17ο και 18ο), άλλοτε με τη βία και άλλοτε με συμφωνίες με τους ντόπιους ηγεμόνες, επεξέτειναν την επιρροή τους σε όλη την Ινδική χερσόνησο.
Το 1877 η βασίλισσα Βικτωρία ονομάστηκε «αυτοκράτειρα των Ινδιών» και έκτοτε ακολούθησαν ηρωικές προσπάθειες των Ινδών να απαλλαγούν από την αγγλική κυριαρχία. Την περίοδο του Μεσοπολέμου, αναδείχθηκε σε κεντρική μορφή του εθνικού αγώνα ο Μαχάτμα Γκάντι και το 1947 η Ινδία απέκτησε την ανεξαρτησία της.
Οι εκλογές για τις 543 έδρες του ινδικού Κοινοβουλίου δεν είναι απλή υπόθεση. Στις 29 πολιτείες, με 900 εκατ. συνολικό αριθμό ψηφοφόρων, ξεκίνησαν στις 11 Απριλίου και το τελικό αποτέλεσμα ανακοινώθηκε στις 19 Μαΐου, έξι εβδομάδες αργότερα.
Επανεξελέγη πρωθυπουργός o Ναρέντρα Μόντι, γιος ενός πλανόδιου πωλητή τσαγιού από το Γκουτζαράτ, αρχηγός του Ινδικού Λαϊκού Κόμματος (BJP). Πρόκειται για ένα συντηρητικών κοινωνικών αρχών πολιτικό κόμμα που υπηρετεί τον ινδουιστικό εθνικισμό στα ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. «Μαζί προοδεύουμε. Μαζί ευημερούμε. Μαζί θα χτίσουμε μια Ινδία ισχυρή και ανοιχτή. Η Ινδία κερδίζει για άλλη μια φορά!», δήλωσε ο Μόντι μετά τη νίκη του στις τελευταίες εκλογές και τη θριαμβευτική επανεκλογή του, που εξέπληξε ακόμη και τους υποστηρικτές του. Ντυμένος εκκεντρικά, με την παραδοσιακή ενδυμασία και μιλώντας επιτηδευμένα αγγλικά, που ακούγονται περίεργα, ο Μόντι εμπνέει εμπιστοσύνη στα εκατομμύρια των οπαδών του και παρουσιάζει την Ινδία στη διεθνή σκηνή σαν μία ταχέως αναπτυσσόμενη δημοκρατία, που θα κυριαρχήσει στη διεθνή σκηνή τις επόμενες δεκαετίες. Το κόμμα του είχε περισσότερα χρήματα και δυναμική και μετέφερε ένα πιο ισχυρό μήνυμα από τους αδύναμους, διαιρεμένους αντιπάλους του. Το αποτέλεσμα, βέβαια, ήταν ένας προσωπικός θρίαμβος για τον Μόντι. Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι τώρα, μετά από δεκαετίες καπιταλιστικών κυβερνήσεων συνασπισμού, η Ινδία εισήλθε σε μια φάση ηγεμονικής πολιτικής που θυμίζει τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, όταν το κόμμα του Κογκρέσου ασκούσε ανεμπόδιστη εξουσία. Η σημερινή πλειοψηφία του κόμματος BJP δίνει τη δυνατότητα στον Μόντι να περάσει οποιοδήποτε νομοσχέδιο και να υλοποιήσει το πρόγραμμά του. Το ερώτημα που τίθεται τώρα, είναι αν ο Μόντι θα μπορέσει να δώσει στην Ινδία, τη χώρα των μεγάλων αντιφάσεων, την ώθηση που υποσχέθηκε προεκλογικά.
Στα πρώτα πέντε χρόνια του Μόντι στην κυβέρνηση, τα αποτελέσματα ήταν μεικτά. Προώθησε αξιοσημείωτες μεταρρυθμίσεις, που οδηγούν στον εκσυγχρονισμό της χώρας, όπως η καθιέρωση εθνικού φόρου επί των αγαθών και υπηρεσιών και η τεράστια προσπάθεια να σταματήσει η "ανοιχτή αφόδευση" με την κατασκευή περισσότερων τουαλετών. Ωστόσο επιβλήθηκαν και μέτρα, όπως η κατάργηση των χαρτονομισμάτων των 500 και 1000 ρουπίων, που εξελίχθηκε σε Γολγοθά για εκατομμύρια Ινδούς, κυρίως από την επαρχία, που έπρεπε να διανύσουν δεκάδες χιλιόμετρα και να περάσουν ώρες στις ουρές των τραπεζών.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η Ινδία δεν είναι εύκολο να κυβερνηθεί. Ποια άλλη χώρα έχει σχεδόν 800 ομιλούμενες γλώσσες, 22 από τις οποίες είναι επίσημες γλώσσες του κράτους; Και ποια άλλη κοινωνία είναι κατακερματισμένη σε περισσότερες από 3.000 κάστες, καθεμιά με τον δικό της ένδοξο μύθο δημιουργίας; Είναι γεγονός ότι με την πάροδο των χρόνων, κάποιες δυσκαμψίες της κάστας έχουν μαλακώσει, αλλά η δομή είναι εξαιρετικά ισχυρή: ακόμη και τώρα, μόνο ένας στους 20 γάμους ξεπερνάει τα εμπόδια της κάστας. Οι μεγάλες μουσουλμανικές, χριστιανικές, σιχικές, βουδιστικές και άλλες ιερές μειονότητες της Ινδίας συχνά ισχυρίζονται ότι είναι απαλλαγμένες από τον θεσμό της κάστας. Στην πράξη όμως, είναι σχεδόν εξίσου ταξινομημένοι, με την ινδουιστική πλειοψηφία του 80% να δεσπόζει.
Οι οικονομικές διαιρέσεις συνυπάρχουν με τις κοινωνικές. Όταν εισήχθη το 2017 ο εθνικός φόρος αντικατέστησε μια σειρά ομοσπονδιακών και πολιτειακών φόρων και κατήργησε τις διαφορές στα φορολογικά συστήματα των 29 πολιτειών της Ινδίας. Τα αγαθά κινούνται πιο γρήγορα, αλλά εξακολουθούν να διασχίζουν ριζικά διαφορετικές τοπικές οικονομίες. Οι κάτοικοι της Γκόα στη δυτική ακτή της Ινδίας απολαμβάνουν εισοδήματα, ανά άτομο, 12 φορές περισσότερα εκείνων που βρίσκονται στο βορειο-ανατολικό Bihar, μία αγροτική πολιτεία. Τα επίπεδα γονιμότητας, μόρφωσης και προσδόκιμου ζωής στις νότιες πολιτείες της Κεράλα και του Ταμίλ Ναντού προσεγγίζουν τα επίπεδα της Ταϊλάνδης ή της Τουρκίας και τμήματα της πεδιάδας Gangetic στον βορρά είναι πιο κοντά σε αυτά της υποσαχάριας Αφρικής. Παρά ταύτα, την τελευταία δεκαετία, 30 εκατομμύρια Ινδοί συνδέονται κάθε χρόνο με το ηλεκτρικό δίκτυο, το οποίο φτάνει πλέον στο 90% των σπιτιών.
Μέχρι το επόμενο έτος, 700 εκατομμύρια Ινδοί θα είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο, μια 14πλάσια αύξηση μέσα σε 10 χρόνια. Μεταξύ 2014 και 2018, η κατανάλωση δεδομένων κινητού των Ινδών αυξήθηκε 56 φορές. Αν και η αύξηση του πληθυσμού σε εθνικό επίπεδο έχει επιβραδυνθεί σημαντικά, λόγω των προγραμμάτων ελέγχου των γεννήσεων, η Ινδία αναμένεται να ξεπεράσει την Κίνα, ως η πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο σε λιγότερο από μια δεκαετία, έως το 2027. Οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η ανανέωση της θητείας του, θα δώσει τη δυνατότητα στον Μόντι να πάρει σκληρές αποφάσεις στο οικονομικό πεδίο και ακόμη να επιβάλλει πιο τολμηρές μεταρρυθμίσεις, δεδομένου ότι η χώρα έχει από μόνη της τους πόρους και τις προϋποθέσεις να αναπτυχθεί ταχύτατα τις επόμενες δεκαετίες. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας την περασμένη άνοιξη, ο Μόντι επιτέθηκε με σφοδρότητα στον Ραχούλ Γκάντι, επικεφαλής του κόμματος του Κογκρέσου, ηγέτης πέμπτης γενιάς της πιο διάσημης πολιτικής οικογένειας της Ινδίας. Παρουσίασε επίσης μια δεύτερη εικόνα του εαυτού του: Αυτή του αφοσιωμένου ινδουιστή που συνδυάζει τη σκληρότητα έναντι των Μουσουλμάνων με την προσωπική ευσέβεια και την εγγύτητα προς τις ρίζες του, τους δεξιούς Hindu. Ο συνδυασμός των δύο τον έκαναν έναν ισχυρό υποψήφιο και του χάρισαν σαρωτική νίκη στις εκλογές. Πίσω από τις κλειστές πόρτες του γραφείου του ωστόσο, δεν είναι σαφές ποιο πρόσωπο υπερισχύει, ο εθνικιστής ινδουιστής ή ο μεταρρυθμιστής που μπορεί να αλλάξει πράγματα και καταστάσεις;
Ο Μόντι υπόσχεται να συνεχίσει την εφαρμογή δεκάδων προγραμμάτων κεντρικής κυβέρνησης: για τη δημιουργία έξυπνων πόλεων, για την εξάλειψη της αστικής κακοποίησης, για την ενίσχυση του κατασκευαστικού τομέα, για την ψηφιακή Ινδία, για την αναδιάρθρωση της προσφοράς κυβερνητικών υπηρεσιών σε συνδυασμό με την καθαρή Ινδία, μια Ινδία που θα στέκεται στα πόδια της, ικανή να προσελκύσει νέες επενδύσεις, αλλά και πολλά πρακτικά όπως η αντικατάσταση των σομπών ξύλου και κοπριάς με σόμπες υγραερίου. Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Μόντι, οι σκληροπυρηνικοί Ινδουιστές διαμαρτύρονταν ότι η ατζέντα τους δεν υποστηρίχθηκε σθεναρά. Η επανεκλογή του έχει ισχυροποιήσει τη Hindutva που είναι η κύρια μορφή Ινδουιστικού εθνικισμού στην Ινδία, που επιδιώκει να καθιερώσει την ηγεμονία των Hindu, τον τρόπο ζωής τους καθώς και τις σκληροπυρηνικές απόψεις των Hindu vigilante που επιβάλλουν με τη βία την προστασία των αγελάδων ή στρέφονται ενάντια στη μεγαλύτερη μειονότητα του κόσμου, τα 190 εκατομμύρια Μουσουλμάνων της Ινδίας. Οι σχέσεις με την Αμερική έχουν βελτιωθεί, ειδικά μετά την επίσκεψη του Μόντι στον Ντόναλντ Τραμπ στο Χιούστον. Εκεί σημειώθηκε μεν μικρή πρόοδος αλλά “κόλλησε” εκ νέου όταν η αμερικανική πλευρά κατηγόρησε την Ινδία για προστατευτισμό. Στις 20 Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση αποφάσισε μεγάλη περικοπή του φόρου των εταιρειών, από ένα ποσοστό 35% σε ένα πολύ πιο ανταγωνιστικό 25%. Η κίνηση προκάλεσε τη μεγαλύτερη αύξηση στο χρηματιστήριο της Βομβάης την τελευταία δεκαετία. Το φορολογικό σύστημα είναι περίπλοκο και παρότι έχει βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της οικονομίας, εντούτοις οι επικριτές του Μόντι επιμένουν ότι έχει αναγκάσει πολλές μικρές επιχειρήσεις να κλείσουν και να μείνουν άνεργοι χιλιάδες εργαζόμενοι. Επίσης οι τιμές για ορισμένα προϊόντα είναι καταστροφικά υψηλές. Τα τσιμέντα και τα αυτοκίνητα φορολογούνται με 28% (και με επιπλέον φόρους για τα αυτοκίνητα).
Οι ιστορικοί εκτιμούν ότι οι δύο ασιατικοί γίγαντες, Κίνα και Ινδία, είχαν σχεδόν ίσες οικονομίες για μεγάλο μέρος της ιστορίας τους. Όμως από τη δεκαετία του 1990, όταν η Κίνα ξεκίνησε τις τολμηρές, βαθιές οικονομικές μεταρρυθμίσεις, έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό που το ΑΕΠ της είναι τώρα πέντε φορές υψηλότερο από της Ινδίας. Την Ινδία την έχω επισκεφτεί αρκετές φορές και για τουρισμό αλλά και για επαγγελματικούς λόγους και έχω ζήσει τον πλούτο και τη φτώχεια της αλλά και τις ιδιαιτερότητές της. Οι Ινδοί διακρίνονται για την ηρεμία και τη γλυκύτητά τους και εκείνο που με εντυπωσίασε από την αρχή, ήταν η απουσία εχθρότητας προς την Δύση, παρόλο που ήταν πολλά χρόνια υπό κατοχή.
Πολλά παράξενα συμβαίνουν στην Ινδία λόγω του μεγέθους της χώρας, της μακρόχρονης ιστορίας και των πλούσιων παραδόσεών της, όπως π.χ. ο ναός των ποντικών, The Karni Mata Temple, στο Rajasthan. Στον ναό που τον επισκέπτονται πολλοί προσκυνητές, ζουν χιλιάδες ποντικοί που θεωρούνται ότι είναι ενσαρκώσεις νεκρών απογόνων της "μητέρας θεότητας" Κάρνι Μάτα. Επίσης υπάρχει μία από τις μεγαλύτερες οικογένειες στον κόσμο, του Ziona Ghana, που αριθμεί 181 μέλη, με 39 συζύγους, 94 παιδιά, 14 γυναίκες των γιών του και 33 εγγόνια.
Την τελευταία φορά επισκεφθήκαμε την Ινδία για τουρισμό με τη γυναίκα μου και ένα φιλικό ζευγάρι. Ο ξεναγός μας ήταν καθηγητής πανεπιστημίου και από όπου περνούσαμε και έβλεπε αγαλματάκια του Γκανές, ενός θεού του Ινδουισμού με κεφάλι ελέφαντα, σταματούσε, προσκυνούσε και του άναβε κεριά. Μου έκανε εντύπωση η μεγάλη πίστη του στο ελεφαντάκι, παρόλη τη μόρφωσή του, όπως εντυπωσιακός ήταν ένας γάμος οπού ο γαμπρός και η νύφη κατέφθασαν με ελέφαντες. Όταν θέλαμε να διασχίσουμε μια πόλη που ήταν γεμάτη από ανθρώπους, νομίζαμε ότι θα μας πάρει μια μέρα και όμως περνούσαμε πολύ γρήγορα, με τις αγελάδες να έχουν προτεραιότητα και να κυκλοφορούν ελεύθερες ανάμεσά μας. Στην Ινδία, δεδομένου ότι όλοι μιλούν αγγλικά, είναι το δεύτερο μεγαλύτερο κράτος που μιλούν την αγγλική γλώσσα και παρόλο που έχει κοσμοπλημμύρα, εντούτοις αισθανόμαστε ασφαλείς. Υπάρχουν πολλά και μεγάλα παλάτια από την εποχή των Μογγόλων, που άφησαν το στίγμα τους. Επισκεφτήκαμε αρκετά και σχεδόν όλα καταλαμβάνουν πολύ μεγάλη έκταση, με τεράστιες αυλές για συγκεντρώσεις μόνο ανδρών· οι γυναίκες παρακολουθούσαν από ορισμένα ανοίγματα στους τοίχους. Συνήθως το παλάτι έχει έναν ψηλό πύργο, που πήγαινε μόνος ο αυτοκράτορας και επέβλεπε όλη την περιοχή. Ο ξεναγός μας, που ήταν πολύ τοπικιστής, δεν ανέφερε ποτέ ότι τα παλάτια τα είχαν φτιάξει οι Μογγόλοι, εγώ τον πείραζα με χιούμορ και κάποια στιγμή μού είπε ότι είχαν και air condition στον πύργο. Του είπα «κόψε λίγο» και επειδή δεν τον πίστευα με πήγε να μου δείξει, παρόλο που απαγορευόταν. Πράγματι, λοιπόν, στην κορυφή του πύργου υπήρχε μια δεξαμενή νερού και με αγωγούς το νερό διοχετευόταν μέσα στα τοιχώματα και όπως εξατμιζόταν, κατέβαζε τη θερμοκρασία· θυμήθηκα τα πήλινα σταμνιά που είχαν οι γιαγιάδες μας. Υπολόγισα, βλέποντας τη διατομή των αγωγών, ότι μιλούσαμε για τεράστιες ποσότητες νερού, το οποίο ανέβαζαν με ανθρώπινη αλυσίδα. Λογάριασα ότι χρησιμοποιούσαν χίλια με χίλια πεντακόσια άτομα για να κατεβάσουν τη θερμοκρασία στον αυτοκράτορα 2-4 βαθμούς…
Αυτό το ταξίδι μας στην Ινδία ήταν από τα πιο ενδιαφέροντα και με μεγάλη διάρκεια, με πάρα πολλές συζητήσεις με τον ακαδημαϊκό ξεναγό τον οποίο και πείραζα, μάλιστα όταν πήγαμε στο Taj Mahal το μαυσωλείο που αφιέρωσε ο Μογγόλος αυτοκράτοράς Shah Jahan στη γυναίκα του Mumtaz Mahal που πέθανε στο τοκετό μου είπε αυτό είναι το ωραιότερο μνημείο που είχε χτιστεί στον κόσμο του είπα πάλι «Κόψε λίγο γιατί υπάρχει και η Ακρόπολη» μάλιστα βρήκα κάποιες ασυμμετρίες στην πλακόστρωση και ένας μιναρές έγερνε προς τα έξω .Μου είπε ότι το έκαναν επίτηδες να γέρνει προς τα έξω ώστε αν πέσει να μην σκοτώσει τον κόσμο … Είχα μαζί μου ένα βιβλίο για την Ινδία και κάθε βράδυ διάβαζα γι’ αυτά που θα επισκεπτόμασταν την επόμενη μέρα. Αποχαιρετώντας μας μου είπε «Εγώ είμαι ξεναγός υψηλών προσώπων πολλά χρόνια και αυτή ήταν μια από τις τις καλύτερες, πιο ευχάριστες και επιμορφωτικές ξεναγήσεις και για μένα και παρόλο το λεπτό χιούμορ σου που με κέντριζε σε θεωρώ φίλο» . Δεν του είπα για το βιβλίο τον άφησα να πιστεύει στις γνώσεις μου... Για την Ελλάδα, η Ινδία είναι μια μεγάλη αγορά και μάλιστα πρόσφορη, συν τοις άλλοις οι Ινδοί μάς συμπαθούν, ίσως λόγω του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γιατί όπως μου έλεγαν, αυτός ήταν διαφορετικός κατακτητής. Τουλάχιστον αυτή είναι η γνώμη που έχω αποκομίσει από όσους έχω συνεργαστεί και γνωρίσει. Στα υπέρ μιας συνεργασίας είναι ότι μπορείς και συνεννοείσαι μαζί τους στα αγγλικά. Ίσως αυτό να είναι το μεγάλο δώρο που τους άφησε η αγγλική αποικιοκρατία και έχει συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη των Ινδών, πράγμα που αποδεικνύεται και από την πρόοδό τους στην πληροφορική. Με λίγη τύχη, σε λίγα χρόνια, η σημερινή διαφαινόμενη ύφεση μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη καταλυτική στιγμή, όπως η οικονομική κρίση του 1991 που πυροδότησε τις πρώτες μεταρρυθμίσεις στην οικονομία της Ινδίας.
Ας ευχηθούμε το άνοιγμά τους, αυτή τη φορά, να αυξηθεί και προς την Ελλάδα αλλά βέβαια θα πρέπει και εμείς να συγκεντρωθούμε περισσότερο σε αυτήν την τεράστια ανερχόμενη αγορά..
Πηγές: Μπάρμπα-Google, Μαχάτμα Γκάντι, Το δώρο του Θυμού, Time, Bloomberg.
