Tον τελευταίο καιρό έχουµε γίνει οι περισσότεροι Έλληνες από λίγο έως πολύ οικονοµολόγοι. Πολύ καλό αυτό γιατί τόσα χρόνια µας έλειπε η εγρήγορση σχετικά µε τα οικονοµικά µεγέθη, τώρα όµως οι ανάγκες και η δεινή κατάσταση που βρίσκεται η χώρα, µας αναγκάζει όλους, λίγο έως πολύ, να ασχοληθούµε µε τα οικονοµικά.
Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο του συµπατριώτη µας Πέτρου ∆ούκα (οικονοµικές θεωρίες, αρχές διοίκησης και αρχαία Ελληνική σκέψη εκδόσεις Knowsys) ένα αξιόλογο βιβλίο, διαφορετικό από τα άλλα καθώς επίσης και δύο πρόσφατα ένθετα στην εφηµερίδα «Το Βήµα» των AdamSmithκαι Karl Maρx (όπως καταλαβαίνετε βιβλία που αντιπροσωπεύουν ριζικά διαφορετικές οικονοµικές προσεγγίσεις) και αναδεύοντας σε αυτά και την εµπειρία µου σαν επιχειρηµατίας για 45 χρόνια (Μάγειρας µόνο 20 !) θα ήθελα να µοιραστώ κάποιες σκέψεις µου µαζί σας. Αυτοί οι Αρχαίοι Έλληνες ! ∆εν υπάρχει τίποτα µέχρι σήµερα που να µην το έχουν αναφέρει και µελετήσει! Έτσι και στην οικονοµία, όχι µόνο οι γνωστοί (Όµηρος, Ησίοδος, Περικλής, Ηρόδοτος, Αριστοτέλης) αλλά και µερικοί άγνωστοι στο πλατύ κοινό έχουν γράψει για την οικονοµία. Αναφέρω µερικά επιλεκτικά για γνώση ή ενθύµηση. Π.χ: O Σωκράτης στον διάλογο του µε τον Κριτόβουλο λέει (« εύ οικείν τόν ευατόν οίκον καί τελείν τέ όσα δεί καί περιουσίαν ποιών αύξειν τόν οίκον »). Το πώς να διοικεί κάποιος σωστά την περιουσία του, να κάνει όσα πρέπει µε γνώµονα το πώς να δηµιουργεί περίσσευµα και να την αυξάνει. Αλλά µε βάση (« ά τε οί Θεοί έφυσάν σε δύνασθαι και ο νόµος συνεπαινεί ») δηλαδή µε βάση τις δυνάµεις και τις ικανότητες µε τις οποίες µας προίκισαν και µας ευλόγησαν οι θεοί και ο νόµος συνεπαινεί µε επιµέλεια, µεθοδικότητα και εστιασµένη την σκέψη.
Λέει ο Σωκράτης: «Παρατήρησα κάποτε ότι µεταξύ αυτών που ασκούσαν το ίδιο επάγγελµα άλλοι ήταν άποροι και πολύ φτωχοί και άλλοι πολύ πλούσιοι. Εξετάζοντας το ζήτηµα αυτό συµπέρανα ότι δεν υπήρχε τίποτα το αφύσικο. Αυτοί που εργάζονταν όπως τύχαινε και χωρίς µεθοδικότητα ζηµιώνονταν, ενώ αυτοί που εργάζονταν µε σύστηµα και µε εστιασµένη την σκέψη έκαναν την δουλειά γρηγορότερα, ευκολότερα και µε κέρδος».
O Αριστοτέλης δίδασκε (« δύο γάρ έστιν ά µάλιστα ποιεί κήδεσθαι τους ανθρώπους και φιλεί, τό τε ίδιον και το αγαπητόν » - « έτι δε και προς ηδονήν αµύθητον όσον διαφέρει το νοµίζειν ιδιόν τι »), οι άνθρωποι δείχνουν µεγαλύτερη φροντίδα σε ότι είναι δικό τους και σε ότι τους είναι αγαπητό. Και συνεχίζει ο Αριστοτέλης: « Καλά αποτελέσµατα φέρνουν οι ικανότεροι όταν είναι σε ηγετικές θέσεις, να έχουν γνώσεις και ικανότητες και να δίνουν λύσεις σε σύνθετα προβλήµατα ».
O Πέτρος ∆ούκας στο βιβλίο του υποστηρίζει ότι οι περισσότερες σηµερινές οικονοµικές θεωρίες δεν είναι ξενόφερτες αλλά έχουν ρίζες στην Αρχαία Ελληνική σκέψη και έχουν αντέξει στον χρόνο χάρην στη δυναµική και την αλήθεια τους.
Μοιάζει λοιπόν ότι το πρόβληµά µας, το δηµοσιονοµικό, δηµιουργήθηκε γιατί δεν ακολουθήσαµε καµία από αυτές τις βασικές αρχές που αναφέρουν οι Αρχαίοι Ηµών Πρόγονοι. • Ξοδεύοντας περισσότερα από ότι παράγαµε - τη διαφορά τη δανειζόµαστε. • ∆εν βάζαµε τους ικανούς σε διοικητικές θέσεις. • Παρακούσαµε τους νόµους και τον Θεό. • Σκοτώσαµε την ιδιωτική πρωτοβουλία. • Κάναµε ένα γιγάντιο Σοσιαλιστικό Κράτος. • Αφορίσαµε το κεφάλαιο, τον επιχειρηµατία και τον εφοπλιστή. • Καταργήσαµε την αξιοκρατία µε την κοµµατική συµµετοχή. • ∆εν υπολογίσαµε σωστά την παγκοσµιοποίηση που είναι πλέον αναπόφευ κτο γεγονός. • Το κέρδος το δαιµονίσαµε µαζί µε τον επιχειρηµατία. • Η έννοια της αποταµίευσης έχει χαθεί • Όσα λίγα και αν κερδίζεις προσπάθησε να βάλεις κάτι στην άκρη. Μην αγοράζεις τίποτα που δεν σου χρειάζεται (π.χ. στα φάρµακα που είναι µεγάλο κονδύλι). Αυτό ισχύει για τα άτοµα, για τις Επιχειρήσεις, για τους ∆ήµους, για τα Κράτη.
Για να υπάρξει ανάπτυξη και περίσσευµα χρειάζεται ο άνθρωπος να αποδίδει και να παράγει περισσότερα χρησιµοποιώντας λιγότερα. Επίσης, να ανακυκλώνει όσα χρησιµοποιήθηκαν.
O πραγµατικός πλούτος µιας χώρας αποτελείτε από το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών που παράγει ετησίως η κοινωνία αυτό που ονοµάζεται ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ).
Συνεχώς αυξάνεται το µερίδιο των υπηρεσιών σε σχέση µε τα προϊόντα και η εργασία έχει σχέση µε την παραγωγικότητα και πόσο ανταγωνιστική είναι διεθνώς. O Karl Marx µόνο είδε την εργασία του εργάτη της εποχής του (Directlabor).
Στους προ-νεότερους χρόνους από την Ελληνική Αρχαιότητα µέχρι τον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα ο προσωπικός πλούτος εθεωρείτο ηθικά και κοινωνικά επιλήψιµος. O AdamSmithείναι ο πρώτος που προσπάθησε να εξαγνίσει το κέρδος και να άρει το στίγµα, το οποίο δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχει εξαλειφθεί πλήρως ακόµα.
OAdamSmithπρώτος διαπίστωσε ότι η αύξηση της παραγωγικότητας και µέσα από την επιδίωξη του προσωπικού συµφέροντος δεν βελτιώνει µόνο το βιοτικό επίπεδο των πλουσίων αλλά και των φτωχών τάξεων αρκεί να ακολουθούνται σωστά οι κανόνες. Oι εταιρίες δεν ανήκουν µόνο στους µετόχους τους, πρώτα ανήκουν στο κράτος αφού αυτό εισπράττει 40-50% από τις µετοχές και επιπλέον ένα µεγάλο πακέτο ασφαλιστικές εισφορές. • Στους εργαζόµενους. • Στις κοινότητες που δραστηριοποιούνται. • Στους προµηθευτές και άλλους φορείς.
∆υστυχώς στην Ελλάδα οι τοπικές κοινωνίες δεν θέλουν συνήθως τις επιχειρήσεις στον χώρο τους, δεν έχουν συνειδητοποιήσει τα οφέλη, δίνουν ένα χωράφι (στη Χίο το λέγαµε γαϊδουροκυλίστρα) και µόλις µπει η πρώτη πέτρα αρχίζουν να εισπράττουν, φέρνουν όλα τα εµπόδια αρχίζοντας από το Συµβούλιο Επικρατείας αφήνοντας τα στην κρίση των κουλτουριάρηδων κ.α. Έχουµε χάσει την έννοια της αξίας του επιχειρείν ως τον κυριότερο παράγοντα οικονοµικής ανάπτυξης.
Η αδιαφορία των τοπικών αρχών και του κράτους έχει σκοτώσει το µεράκι των επι χειρηµατιών για νέες επενδύσεις. Όχι µόνο δεν σε βοηθούν αλλά σε µάχονται. Όπως έγραψα και σε προηγούµενο άρθρο οι χώρες µε ανάπτυξη, όπως η Κίνα, πιάσανε το νόηµα και άφησαν την οικονοµία στο µηχανισµό των τιµών, που εναρµονίζει τα αντιτιθέµενα συµφέροντα, αποτρέπει το οικονοµικό χάος και µεγιστοποιεί τον πλούτο της κοινωνίας, το άφησαν στο “Αόρατο Χέρι” του AdamSmith.
Η επιτυχία µιας κοινωνίας δεν εξαρτάται µόνο από την ανταγωνιστική ικανότητα των µεµονωµένων ατόµων αλλά και από το οµαδικό πνεύµα που επιδεικνύουν την ικανότητα οµαδικής συνεργασίας (teamwork) και συντονισµού ενεργειών των ατόµων, και αλληλοβοήθειας για την αντιµετώπιση κινδύνων στο πλαίσιο αγέλης, όπως τα ζωικά είδη επιβιώνουν µόνο στο πλαίσιο αγέλης.
SOWHAT. Γιατί τα γράφω όλα αυτά;
Γιατί πρέπει όλοι µαζί να βρούµε την φόρµουλα της ανάπτυξης που θα µας βγάλει από την κρίση. Πρέπει να βρούµε την φόρµουλά (που είναι πολυσχιδής) που να ταιριάζει στις σηµερινές περιστάσεις η οποία συνεπάγεται αλλαγή νοοτροπίας σε όλους µας.
Το ΑΕΠ είναι ένα «POT» (κουβάς). Ό,τι πέφτει µέσα το αυξάνει και ό,τι φεύγει το µειώνει, είµαστε όλοι συµµετέχοντες. Π.χ: • O υπάλληλος µιας εταιρίας που πάει στο γιατρό του ΙΚΑ και τον ρωτά ο γιατρός (κακώς) «πόσες ηµέρες να σε βγάλω άρρωστο», δεν συνειδητοποιούν ούτε ο ένα ούτε ο άλλος ότι αντί για µία εβδοµάδα του κόβει δύο µήνες, ότι 2 µήνες ανάλογα µε την αµοιβή, του σηµαίνει κατά µέσο όρο µείωση στο ΑΕΠ (8.000 ευρώ).
Ένας καρεκλοπόδαρος που καθυστερεί µία επένδυση µειώνει το ΑΕΠ µέχρι και εκατοµµύρια.
Η υπερβολική θέρµανση των κτιρίων δηµοσίου που αντί να χαµηλώσουν τον θερµοστάτη ανοίγουν τα παράθυρα κ.α.
Η ανάπτυξη θέλει µικρούς και µεγάλους επιχειρηµατίες που χρειάζονται ηθική αναγνώριση, δεν είναι απατεώνες όπως πολλοί νοµίζουν και φέρονται. Είναι οι δηµιουργοί του πλούτου, αυτοί που ρισκάρουν πολλές φορές τα πάντα ακόµη και την οικογένειά τους, παράγουν µία πίτα που τρώνε όλοι. Oι επιτυχηµένοι δεν έχουν χρόνο να απολαύσουν τίποτα σχεδόν, µόνο άγχος, γιατί η παράλειψη συνεχούς εγρήγορσης θα επιφέρει πτώση, γιατί οι επιχειρήσεις είναι σαν το ποδήλατο αν σταµατήσεις να κάνεις πεντάλ έπεσες. Το φαγητό τους είναι ένα σάντουιτς το µεσηµέρι και ίσως κανένα δείπνο το βράδυ. Με συνεχή ραντεβού µε πελάτες ή τραπεζίτες για δάνειο. ∆εν έχουν χρόνο για τον εαυτό τους, για την οικογένειά τους, για να φροντίσουν την υγεία τους. Πόσο συχνά βλέπουµε µεγάλους επιχειρηµατίες που κατέρρευσαν γιατί ο ανταγωνισµός είναι παγκόσµιος και χρειάζεται συνεχή εγρήγορση και άγχος.
Χρειάζεται, όπως προανέφερα, αποκατάσταση της αξίας του επιχειρείν, ως παράγοντα οικονοµικής ανάπτυξης αλλά και ανθρώπινης δηµιουργίας. Και θέλω να τονίσω εδώ ότι, αναφερόµενος στο επιχειρείν, δεν αναφέροµαι σε ηθικά επιλήψιµες µεθόδους που τόσο έχουν ταλαιπωρήσει τη χώρα µας για χρόνια. Αναφέροµαι στο όραµα, στην τίµια εργατικότητα, στη δηµιουργία, στη συνεργασία, στην καταβολή του προσωπικού µόχθου µε στόχο και σκοπό τη δηµιουργία και την κοινωνική πρόοδο. Η οικονοµική ευµάρεια δεν είναι αυτοσκοπός άλλα φυσικό επακόλουθο του µόχθου και της δηµιουργικής πρωτοβουλίας.
Η κοινωνία έχει ανάγκη εκείνους που είναι διατεθειµένοι να πάρουν ρίσκα, να τραβήξουν µπροστά να κινήσουν µία εµπορική δραστηριότητα παλεύοντας ακόµα και µε την αβεβαιότητα ενός οικονοµικά δυσχερούς αποτελέσµατος.
Σε ότι αφορά την Αριστερά µας της «Προόδου» που βαυκαλίζεται την εργασιακή υποστήριξη - ενώ στην αλήθεια της αποπροσανατολίζει και συχνά διαβρώνει την ψυχή και το πνεύµα του εργάτηπρέπει να επαναπροσδιορίσει το ρόλο της και να βρει µηχανισµούς υποστήριξης ενός ανθρώπινου και δηµιουργικού καπιταλισµό, παύοντας να ονειρεύεται την επανάσταση του προλεταριάτου (ενδιαφέρον είναι ότι και ο Αρι στοτέλης είπε ότι ένα σύστηµα κοινοκτηµοσύνης θα ήταν αδύνατο!).
Η αριστερά έχει καταντήσει στη χώρα µας να αποτελεί µείζων τροχοπέδη στην ανάπτυξη, πορωτικά αντιτασσόµενη σε κάθε πρωτοβουλία. O πλούτος δεν παράγεται µόνο από τους εργαζόµενους αλλά από ένα ελεγχόµενο και αποδοτικό σύστηµα παραγωγής που χρειάζεται σύµπνοια.
Επιµένω σε αυτό γιατί είναι από τους βασικότερους παράγοντες υστέρησης της ανταγωνιστικότητας της χώρας.
Oι εργάτες µας στο π.χ. OΛΠ είναι ακριβοπληρωµένοι και για να συνεχίσουν να αµείβονται χρειάζονται κεφάλαια.
Η ναυπηγοεπισκευαστική βάση του Περάµατος υποφέρει, τα βαπόρια πηγαίνουν στην Τουρκία κυρίως λόγω απεργιών. Το Βιοµηχανικό Πάρκο στο Σχιστό κλείνει για αρκετές ηµέρες τον χρόνο. Έχει κανείς υπολογίσει πόσο κοστίζει στο ΑΕΠ, µία µέρα κλείσιµο;
Πρέπει να υπάρχει ισορροπία, ο εργαζόµενος πρέπει να έχει δικαιώµατα µε την απεργία και ο εργοδότης µε τις απολύσεις. Αλλά η επιχείρηση ανήκει και στους εργαζόµενους και πρέπει πριν από κάθε απεργία να υπάρχει διάλογος και χρόνος προειδοποίησης. Κλείνοντας µία επιχείρηση είναι σαν να κλείνουµε το σπίτι µας, έτσι το βλέπουν τουλάχιστον οι Αµερικανοί Συνδικαλιστές οι οποίοι κάνουν απεργίες αφού εξαντλήσουν όλους τους διαλόγους µε την επιχείρηση που εργάζονται. Π.χ. όχι γιατί έγινε κάπου ένα ατύχηµα προτού να βγει ποιος έφταιγε. Σηµαντικό.
∆εν είναι µόνο η νοοτροπία των εργαζοµένων που πρέπει να αλλάξει, πρέπει να αλλάξει και των επιχειρηµατιών, τα κέρδη πρέπει να διοχετεύονται σωστά και να δίνεται bonus στους εργαζόµενους όταν η επιχείρηση έχει κέρδη.
Oι επιχειρηµατίες και οι εργαζόµενοι πρέπει να αποτελούν µία οικογένεια που να αλληλοβοηθούνται και έτσι θα έρθει η ανάπτυξη (τουλάχιστον σε µικρές επιχειρήσεις). Όπως λένε και οι «Πατέρες» πρέπει να προσπαθήσουµε να λειτουργούµε µε αρχές αλληλοϋποχώρησης επιχειρηµατίες και εργαζόµενοι.
Πιστεύω ότι είµαστε εξ ανάγκης στο σωστό το δρόµο, όλοι πρέπει να συµβάλουµε, να βοηθήσουµε την χώρα, δεν έχουµε και πολλές επιλογές, χρειάζεται περισσότερη ενηµέρωση για να πεισθεί ο κόσµος ότι οι θυσίες του θα πιάσουν τόπο.
Άλλη µεγάλη τροχοπέδη είναι η γραφειοκρατία! Πρέπει όλοι µε τον τρόπο µας να βοηθήσουµε στην δηµιουργία καινοτόµων επιχειρήσεων, να µας γίνει βίωµα ότι αυτός είναι ο µόνος δρόµος για την ανάπτυξη και να καταργήσουµε την γραφειοκρατία. Το έκαναν οι γείτονές µας και εκτός από τη µειωµένη φορολογία κατάργησαν και τη γραφειοκρατία. Σου λένε: «φέρε την επιχείρηση σε εµάς και εγγυώµαστε σε λίγες µέρες να έχεις τα χαρτιά.
∆υστυχώς όλες οι κυβερνήσεις που πέρασαν το υποσχέθηκαν αλλά τίποτα δεν έγινε. Ταλαιπωρείσαι από Υπουργείο σε Υπουργείο για να κάνεις τη δουλειά σου και έχεις τα λαµόγια να σου την έχουν στήσει και να φέρνουν αντιρρήσεις «για να σε διευκολύνουν…»!
Φέρνω σα παράδειγµα τη µικροκοινωνία που γνωρίζω καλύτερα - τη Χίο. Πρόσφατα, που ήµουν διακοπές εκεί, παρατήρησα ότι όλη η Χίος είναι άκτιστη, συνωστισµός υπάρχει µόνο στην Χώρα. Στους περισσότερους δρόµους δεν υπάρχει ούτε ένα σπίτι γιατί απαγορεύεται η δόµησης και σκέπτοµαι σαν κοινός θνητός γιατί να µην επιτρέπεται η δόµηση στους δρόµους όταν έχεις π.χ. 500 µέτρα οικόπεδο; Πόσο θα χαλάσει το περιβάλλον όταν χτιστούν σπίτια τα οποία µπορούν να πουληθούν και σε ξένους. Αυτό θα φέρει ανάπτυξη και δουλειές. Π.χ. στην Oλλανδία που είναι τόσο πολύ πυκνοκατοικηµένη, που όπου κι αν σταθείς βλέπεις σπίτια, έχει καταστραφεί το περιβάλλον;…
Κάθε σπίτι που χτίζεται και κάθε κρεβάτι, φέρνει και ένα µεγάλο χρηµατικό ποσό διαχρονικά στον τόπο, στις δουλειές σε όλους τους τοµείς. Είναι αναγκαίο για να µείνουν στο νησί. Αυθαίρετα, από ότι γνωρίζω δεν υπάρχουν τουλάχιστον στην Χίο. Εµείς έχουµε τα σπίτια µας θα µας βόλευε να µην χτίσει κανείς άλλος αλλά δεν είναι καλό για την βιωσιµότητα του τόπου.
∆υστυχώς η πιο θετική και σίγουρη επιχείρηση είναι ο τουρισµός, σε ένα εργοστάσιο ας χάσεις τα πάντα όχι όµως στον τουρισµό. Η γη και τα κτίρια έχουν πάντα αξία και εκεί πρέπει κυρίως να εστιάσουµε την προσοχή µας για την ανάπτυξη. Όπως είπε και ο γνωστός κωµικός Bob Hop «Buylandtheystopmakingit» (αγοράστε γη γιατί σταµάτησαν να την φτιάχνουν).
Χρειάζεται ουσιαστική βελτίωση της εθνικής ανταγωνιστικότητας, η οποία σήµερα βρίσκεται σε χαµηλά επίπεδα. Για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της παραγωγής µας απαιτούνται, αναδιάρθρωση της δοµής του παραγωγικού ιστού, σε συνδυασµό µε πληρέστερη αξιοποίηση των οικονοµιών κλίµακας, βελτίωση του επενδυτικού κλίµατος, µε την άρση των διάσπαρτων αντικινήτρων, πάταξη της γραφειοκρατίας και απλοποίηση των διαφόρων διοικητικών διαδικασιών, ένταση του υγιούς ανταγωνισµού και καταπολέµηση όσων µονοπωλιακών καταστάσεων επιβιώνουν ακόµη, σύνδεση της εκπαίδευσης µε την παραγωγή, άνετη και φθηνή χρηµατοδότηση των υγιών και δυναµικών µονάδων όπως αναφέρει σε µήνυµα του ο Πρόεδρος του ΕΒΕΠ κ. Γεώργιος Κασιµάτης.
ΝΥΝ ΥΠΕΡ ΠΑΝΤΩΝ O ΑΓΩΝ O αγώνας είναι για όλους µας. Μέχρι σήµερα το µεγάλο βάρος το πληρώνουν κυρίως οι µισθωτοί του ∆ηµοσίου και οι συνταξιούχοι. Όµως πρέπει όλοι να συµµετάσχουν στον κουρµπανά. Ό,τι έγινε-έγινε, από εδώ και µπρός πρέπει όλοι να συµβάλλουµε. Σαν λαός, µπροστά στον κίνδυνο, έχουµε δείξει σύµπνοια και µαχητικότητα. Αυτό χρειάζεται και τώρα.
