Το έναυσμα για το σημερινό άρθρο μού το έδωσε η πληροφορία ότι η Κίνα έχει, αναλογικά, 200 φορές λιγότερους θανάτους λόγω κορωνοϊού, από την Αμερική, την Αγγλία, τη Γαλλία και σχεδόν όλες τις χώρες του κόσμου. Παρόλο που η πανδημία ξεκίνησε από την πόλη Γουχάν, παρόλο που στην Κίνα υπάρχουν μεγαλουπόλεις εκατομμυρίων ανθρώπων που μετακινούνται μαζικά με τις συγκοινωνίες, οι Κινέζοι σε σύντομο χρόνο, πέτυχαν να ελέγξουν τη μετάδοση του ιού και να μηδενίσουν τους θανάτους. Ακόμη και αν, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, τα στοιχεία που δίνονται είναι “μαγειρεμένα”, η διαφορά με την πορεία της νόσου στον Δυτικό κόσμο είναι τεράστια. Με αφορμή, λοιπόν, αυτό το γεγονός αποφάσισα να ασχοληθώ περισσότερο διεξοδικά με την Κίνα, την οποία έχω επισκεφτεί αρκετές φορές κυρίως λόγω της δουλειάς μου. Άλλωστε κάθε ενημέρωση σχετικά με την Κίνα ενδιαφέρει όλους γιατί η πορεία της επηρεάζει τις τύχες του πλανήτη. Βέβαια όταν κάποιος αποφασίσει να μιλήσει ή να γράψει γι᾽ αυτή, δεν ξέρει από πού να πρωταρχίσει.
Με τη βοήθεια του κράτους, η κινεζική τεχνολογία ανθεί Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, η Κίνα ήταν η πιο προηγμένη τεχνολογική δύναμη στον κόσμο. Η υψικάμινος προήλθε από εκεί καθώς και ο χυτοσίδηρος. Άλλες ανακαλύψεις ήταν η πορσελάνη και το χαρτί. Η πυρίτιδα προωθούσε τους πρώτους στρατιωτικούς πυραύλους πιο μάκρια από το ακόντιο ή το βέλος, οι πυξίδες αποκάλυπταν τον βορρά όταν τα αστέρια ήταν κρυμμένα. Μόλις τον Μεσαίωνα άρχισε η Ευρώπη να “ταιριάζει” με την κινεζική επινοητικότητα και ικανότητα σε αυτούς τους τομείς, κάνοντάς το σε μεγάλο βαθμό μέσω της μίμησης. Με την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών μηχανολογικών βιομηχανιών και των υπερπόντιων αυτοκρατοριών τον 18ο αι. έγιναν οι Δυτικοί αντίπαλοί της. Τώρα η Κίνα επέστρεψε, αντεπιτίθεται με smartphone, με τρένα υψηλής ταχύτητας, “αόρατα” αεροσκάφη, “εξόρυξη” bitcoin και άλλες παροχές υψηλής τεχνολογίας. Οι χώρες του κόσμου που προσπέρασε ανησυχούν. Το 2015, οι ηγέτες της ανακοίνωσαν ένα δεκαετές σχέδιο 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων, «made in China 2025», το οποίο έχει σχεδιαστεί για να κάνει τις βιομηχανίες ημιαγωγών, ηλεκτρικών οχημάτων, τεχνητής νοημοσύνης κ.ά. τόσο καλές όσο στον υπόλοιπο κόσμο, αν όχι καλύτερες. Αυτή η δήλωση, ότι η Κίνα δεν είναι ικανοποιημένη με το να είναι εργοστάσιο αμερικανικών προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, δημιούργησε νέα ένταση μεταξύ των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου. Καθώς ο μισός χρόνος του σχεδίου έχει ήδη περάσει, η σύγκρουση φαίνεται να επιδεινώνεται. Η Αμερική κατηγορεί την Κίνα ότι κλέβει και κατασκοπεύει την αλυσίδα εφοδιασμού της τεχνολογίας και περιορίζει την αμερικανική τεχνολογία, διατηρώντας την έξω από την κινεζική αγορά. Το Υπουργείο Άμυνας ανησυχεί για τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων μέσω δικτύων γεμάτων με κινεζικά εξαρτήματα κατασκοπείας. Οι γερουσιαστές προβληματίζονται από το πώς η Κίνα χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να καταπιέσει τους ανθρώπους της. Το αμερικανικό ίδρυμα πολιτικής φοβάται ότι η τάση σύνδεσης μη συνδεδεμένων προηγουμένως αντικειμένων, όπως τρένα και αυτοκίνητα με δίκτυα υπολογιστών, θα προσφέρει στην κινεζική κυβέρνηση αυξημένη γεωπολιτική μόχλευση τουλάχιστον – και στη χειρότερη περίπτωση, άμεσο έλεγχο τμημάτων των υποδομών άλλων χωρών. Η οπτική της Κίνας είναι πιο απλή: Η Αμερική χρησιμοποιεί την υπάρχουσα δύναμή της για να περιορίσει τη νόμιμη τεχνολογική επιστροφή της Κίνας.
Κομφουκιανισμός Ο λαός λέει «μεγάλο καράβι, μεγάλες φουρτούνες». Στην περίπτωση της Κίνας οι φουρτούνες είναι πολλές και συχνές, γιατί η χώρα δεν είναι απλά ένα μεγάλο καράβι, είναι ένα ...αεροπλανοφόρο. Όλα εκεί είναι τεράστιας κλίμακας, ξεκινώντας από την ιστορία και τον πληθυσμό και φτάνοντας στο Σινικό Τείχος και το Μεγάλο (τεχνητό) Κανάλι, μήκους 1800 χιλιομέτρων. Η ηγεμονική δύναμη της ανατολικής Ασίας για την αντιμετώπιση των κρίσεων διαθέτει ένα ισχυρό όπλο: τις αρχές του Κομφούκιου. Ο Κομφούκιος, που γεννήθηκε το 551 π.Χ., ήταν Κινέζος διανοητής και κοινωνικός φιλόσοφος, οι διδασκαλίες και η φιλοσοφία του οποίου επηρέασαν βαθιά τη ζωή και τη σκέψη της Ανατολικής Ασίας. Η Κίνα που γνώρισε ο Κομφούκιος ήταν μια χώρα διηρημένη σε συγκρουόμενες ηγεμονίες, βυθισμένη στην βία και την αυθαιρεσία. Οι σκέψεις του πηγάζουν από την πίκρα του για τα προβλήματα του λαού του και από την πεποίθησή του ότι οι κοινωνίες, για να προοδεύσουν, χρειάζονται ισχυρές, έντιμες και υπεύθυνες κεντρικές ηγεσίες και ενεργούς, έντιμους και υπεύθυνους πολίτες. Η λύση των προβλημάτων της κοινωνικής ζωής έγκειται, κατά τον Κομφούκιο, στο άτομο. Η κατεξοχήν αρετή για τον Κινέζο φιλόσοφο είναι η ανθρωπιά, που εκφράζεται με εντιμότητα, φιλανθρωπία, αγάπη.Οι αρετές αυτές αποτελούν τον κανόνα για την ορθή συμπεριφορά στις πέντε βασικές ανθρώπινες σχέσεις: ηγεμόνα-υπηκόου, πατέρα-γιου, άνδρα-γυναίκας, γέρου-νέου, φίλου προς φίλο και αντίστροφα. Εάν κάποιος δεν τιμά και δεν υπηρετεί τον ρόλο του, δεν θα μπορέσει να τιμήσει κανέναν ρόλο ποτέ. Στην κομφουκιανική κοσμοθεωρία η αρετή κατακτάται μέσα από την προσωπική δράση και εγρήγορση του καθενός: μέσα από την αυτοπαρατήρηση, τον αυτοέλεγχο, την αυτοκριτική, τη φιλομάθεια, την προσωπική καλλιέργεια και την εγκύκλια μόρφωση, τα βιβλία, το σχολείο. Γι᾽ αυτό ακριβώς, οι λόγιοι βρίσκονται στην κορυφή της κομφουκιανικής κατάταξης της κοινωνίας, με δεύτερους τους γεωργούς, τρίτους τους τεχνίτες και, τελευταίους, τους εμπόρους που η κομφουκιανική σύλληψη θεωρεί ότι είναι εκτεθειμένοι στην απάτη και στην απληστία. Με βάση τα παραπάνω, ο Κομφούκιος διαμορφώνει και τις προδιαγραφές για τον ηγεμόνα στον οποίο δίνει τον πιο κρίσιμο ρόλο.Στα χέρια του ηγεμόνα βρίσκεται η τύχη ολόκληρης της κοινωνίας και η κοινωνία οφείλει, με τη σειρά της, να τον σέβεται και να τιμά το έργο του που είναι και το δυσκολότερο όλων. Εκείνο, όμως, που η κοινωνία, ως σύνολο, και ο καθένας διοικούμενος ατομικά δεν θα πρέπει να ανεχθεί είναι να μην είναι αυτός που διοικεί υπόδειγμα ήθους, εντιμότητας και θετικό παράδειγμα για όλους τους υπολοίπους. Λόγω αυτού και χάρις στο δικαίωμα στην επανάσταση, το οποίο παρέχει στην κοινωνία, η ιστορία της Κίνας είναι γεμάτη από επαναστάσεις, λαϊκές εξεγέρσεις και ανατροπές ηγεμόνων που κατηγορήθηκαν για άδικη και ανήθικη διοίκηση, χάνοντας το δικαίωμα να διοικούν την κινεζική κοινωνία. Εξαιτίας της σημασίας που δίνει ο Κομφουκιανισμός στη δικαιοσύνη, στην εκπαίδευση και τη μόρφωση, η Κίνα απέκτησε, από τους πρώτους π.Χ. αιώνεςένα εντυπωσιακό σύστημα απονομής δικαιοσύνης, σχολείων, δημόσιων βιβλιοθηκών και αρχείων. Χάρη στην έμφαση που δίνει στην κοινωνική δικαιοσύνη και την αξιοκρατία, οι δημόσιοι υπάλληλοι προσλαμβάνονταν στην Κίνα, για περισσότερο από 1300 χρόνια, μέσα από ένα σύστημα πανκινεζικών εξετάσεων (στις οποίες είχαν το δικαίωμα να μετάσχουν όλοι οι Κινέζοι, ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσεως και εισοδήματος) και αξιολογούνταν ετησίως για την απόδοσή τους από ένα αυστηρό πανκινεζικό σύστημα αξιολόγησης (no comments για το δικό μας σύστημα). Παρέθεσα, όσο πιο σύντομα και περιληπτικά, τις βασικές αρχές του Κομφουκιανισμού, γιατί στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας, η Κίνα δεν είναι μια μακρινή, άγνωστη και αδιάφορη χώρα για μας. Είναι ένας από τους κύριους εταίρους της Ελλάδας στον τομέα της οικονομίας, του εμπορίου και του τουρισμού και εφόσον ο Κομφουκιανισμός ασκεί τόσο ισχυρή επιρροή στην καθημερινή ζωή και την επιχειρηματική κουλτούρα στην Κίνα, αλλά και στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας, πρέπει εμείς αλλά και γενικά οι Δυτικοί να γνωρίζουμε τις βασικές αρχές του και να προσαρμοζόμαστε ανάλογα.
Ηukou και Danwei Η κινεζική κοινωνία είναι οργανωμένη σε ένα διττό σύστημα καταγραφής των νοικοκυριών, το αγροτικό και το αστικό, γνωστό ως hukou. Εάν κάποιος γεννηθεί σε μια αγροτική περιοχή, είναι συνήθως αδύνατο να καταγραφεί εκ των υστέρων σε ένα αστικό hukou ανεξάρτητα από το πόσο καιρό εργάζεται σε μια πόλη. Πρόκειται για ένα σύστημα που αρνείται σε εκατομμύρια Κινέζους την ίση πρόσβαση στις παροχές κοινωνικής πρόνοιας για λόγους «παράνομης» μετανάστευσης προς τις πόλεις. Η μεγάλη αύξηση των φθηνών εξαγωγών από την Κίνα οφείλεται και στο σύστημα hukou. Εκτιμάται ότι το 2012, μόνον τρία από τα 15 εκατομμύρια άτομα που εργάζονταν καθημερινά στην Τζιαντζού ήταν καταγεγραμμένα στα αρχεία του κράτους. Οι υπόλοιποι δεν είχαν κανένα δικαίωμα σε στέγη, εκπαίδευση ή υγειονομική περίθαλψη, ενώ λάμβαναν εξαιρετικά χαμηλά ημερομίσθια. Το σύστημα αυτό χρονολογείται από την προ-Κομμουνιστική Κίνα, αλλά με την τρέχουσα μορφή του τέθηκε σε εφαρμογή από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας το 1958 για να αποτρέψει μια μαζική εισροή στις πόλεις, έγινε δε τόσο καθοριστικό για τις ευκαιρίες ζωής των ανθρώπων που -όχι άδικα- έχει συγκριθεί με το σύστημα των καστών. Οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις που ανακοινώθηκαν από τον Πρόεδρο Xi Jinping τον Μάρτιο και τον Ιούλιο του 2014, περιελάμβαναν μια διάταξη που εξαλείφει τη διαίρεση μεταξύ της γεωργικής και της μη γεωργικής κατάστασης hukou και αίρει τις κοινωνικές αυτές ανισότητες. Εκτός από τον διαχωρισμό αστικών και αγροτικών περιοχών, μέχρι και τα μέσα του 1990, η ζωή στις πόλεις κυριαρχούνταν από τις μονάδες εργασίας (danwei) που εξασφάλιζαν στον κάτοχό τους το δικαίωμα στην εργασία. Οι κάτοικοι των αστικών περιοχών οργανώνονταν μέσα από τις μονάδες εργασίας τους και η σχέση ήταν πολύ βαθύτερη από την απλή πληρωμή μισθών για δουλειά. Η danwei επέλυε διαφορές, φρόντιζε για στέγαση, ιατρική περίθαλψη, παιδική μέριμνα και εκπαίδευση, αναψυχή, πικ νικ, ακόμα καικηδείες. Οι μονάδες εργασίας ήταν ουσιαστικά ένας μικρόκοσμος της αστικής κοινωνίας μέσα στον οποίο τα άτομα γεννιόντουσαν, ζούσαν, δούλευαν και πέθαιναν. Αυτό άλλαξε στη δεκαετία του 1990, όταν οι κρατικές επιχειρήσεις, αντιμετωπίζοντας μια εποχή «μεταρρύθμιση ή θάνατος», αναγκάστηκαν να αλλάξουν δραματικά τις λειτουργίες τους.
Η εμπειρία ενός συνεργάτη... Για να έχω μια πραγματική εικόνα για το πώς αντιμετωπίζουν σήμερα το θέμα του κορωνοϊού στην Κίνα, ζήτησα από τον συνεργάτη μας Π. Δ., που βρίσκεται εκεί, να μου γράψει ένα “σοβαρό γιατί” οι Κινέζοι εκμηδένισαν τον κορωνοϊό. Σας μεταφέρω τα λόγια του: «Η Κίνα από τον Φεβρουάριο και μετά εφάρμοσε ολοκληρωτικό lock down. Ακόμη και μεγάλες εταιρείες όπως τα κινεζικά ναυπηγεία έκαναν αναστολή εργασιών για κάποιες εβδομάδες, παρόλο τυχόν υψηλές ρήτρες λόγω καθυστερήσεων. Με την εντολή του lock down, όλοι οι Κινέζοι είτε από τον φόβο του ιού, είτε από τον φόβο της παρακολούθησης, είτε από καθήκον, έκαναν καθολική αποχή από κάθε άσκοπη μετακίνηση. Έκαναν develop και υποχρεωτική τη χρήση εφαρμογής, όπου ο κάθε κάτοικος θα έπρεπε να έχει εγκατεστημένη στο κινητό του με τα πλήρη στοιχεία του, και για την είσοδο του σε οποιοδήποτε μέρος θα έπρεπε να σκανάρει αντίστοιχο barcode. Μόνο εάν ήταν «πράσινος» καί μόνο τότε επιτρεπόταν να εισέλθει. Καμία κίνηση –από μικρή να μπεις σε ψιλικατζίδικο, μέχρι πιο μεγάλη να πας σε άλλη πόλη ή επαρχία– δεν επιτρεπόταν χωρίς τη χρήση της εφαρμογής. Σε πιο μεγάλους χώρους ακόμη και τώρα, τόσους μήνες μετά, υπάρχει υποχρεωτική μέτρηση θερμοκρασίας πριν την είσοδο. Eφάρμοσαν το ολικό lock down μετά την κινεζική πρωτοχρονιά, κι ενώ όλοι ήταν στα χωριά/hometown τους για τις γιορτές, απομονώνοντάς τους εκεί για να μειώσουν τον συνωστισμό στις μεγάλες πόλεις. Επίσης εκμηδένισαν τα εισαγόμενα κρούσματα. Οποιοσδήποτε ταξίδευε στην Κίνα από το εξωτερικό, ακόμη και Κινέζος, είχε υποχρεωτική καραντίνα 2 εβδομάδων σε ξενοδοχείο αναφοράς. Που σημαίνει κλεισμένος σε ένα δωμάτιο, με 5-6 τέστ συνολικά, 2 φορές αιματολογικές για αντισώματα, ακόμη και αξονική στους πνεύμονες και 2 φορές την ημέρα θερμοκρασία. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας δεν υπήρχε καμία απολύτως επαφή με οποιονδήποτε στο ξενοδοχείο. Δεν τους πείραξε η απώλεια χρημάτων από τον τουρισμό. Στη Σανγκάη δεκάδες ίσως και εκατοντάδες καταστήματα, που δούλευαν αποκλειστικά με μη Κινέζους, μετά από τόσους μήνες αναδουλειάς κλείνουν ή έχουν κλείσει εδώ και μήνες. Επίσης η μάσκα είναι μέρος της κουλτούρας στην Κίνα και όλοι τη χρησιμοποιούσαν και από πριν σε περιόδους που ήταν άρρωστοι. Αυτή την εποχή ο φόβος για τον κορονοϊό στους απλούς ανθρώπους είναι σχεδόν μηδαμινός».
... και μία προσωπική εμπειρία Το πρώτο μου ταξίδι στην Ταϊβάν ήταν στα μέσα του 1970. Θυμάμαι πόσο πειθαρχημένη ήταν η κοινωνία και πόσο εντύπωση μου είχε κάνει το ότι κυκλοφορούσαν χιλιάδες δίκυκλα και δεν έβλεπες ούτε έναν χωρίς κράνος ή μάσκα (τότε τη φορούσαν επειδή το περιβάλλον ήταν πολύ μολυσμένο). Αξίζει εδώ να σημειώσω ότι η Ταϊβάν ήταν από τότε καπιταλιστική, άρα δεν μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι το κομμουνιστικό καθεστώς επέβαλε την πειθαρχία στους πολίτες. Ήταν κυρίως, θέμα της νοοτροπίας του λαού.
Ανακεφαλαιώνοντας, θεωρώ ότι η απάντηση στο αρχικό ερώτημα “πώς οι Κινέζοι ξεπέρασαν με επιτυχία την πανδημία;” δεν είναι μονοσήμαντη. Είναι η κουλτούρα αιώνων, το πολιτικό σύστημα, ο φόβος για τις συνέπειες, η ατομική ευθύνη και άλλα πιθανόν, που ίσως στις Δυτικές κοινωνίες δεν είναι αποδεκτά. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι ειδικοί λένε ότι στην Ελλάδα, και μάλιστα στην Αθήνα, η προσοχή μας πρέπει να είναι αυξημένη. Πιστεύω ότι και αυτό, με συλλογική προσπάθεια, σε λίγο χρόνο θα είναι παρελθόν, αρκεί να παλέψουμε με τα υποκείμενα νοσήματα της κοινωνίας μας· τον εφησυχασμό, την αμφισβήτηση, τη συνωμοσιολογία, την κομματικοθρεμμένη απείθια, την αδυναμία του κράτους να κινηθεί γρήγορα, παρακάμπτοντας τη γραφειοκρατία. Και τότε θα είναι πιο επίκαιρος από ποτέ ο λόγος του Αριστοτέλη:
Είναι, στ᾽ αλήθεια, ευχάριστο, όταν σωθείς, να θυμάσαι τα όσα τράβηξες και χαίρεται κανείς και με τα βάσανα που τράβηξε, όταν θυμάται πόσα έπαθε και πόσα έκανε ο ίδιος.
Πηγές: Μπάρμπα Google,Hal Hodson, From the people who brought you fireworks,Economist, Μαρία Ευθυμίου, Αναπλ. Καθηγήτρια Ιστορίας, ΕΚΠΑ, Οι θεωρίες του Κομφούκιου και οι κρίσεις στην Κίνα και την Ανατολική Ασία, Καθημερινή, Time magazine.
