Τον Λίβανο τον γνωρίζω από τα παιδικά μου χρόνια, από τους Λιβανέζους που γνώρισα στο Αργέντικο, το διατηρητέο κτήμα με τους τρεις πύργους στον Κάμπο της Χίου, όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Στο Αργέντικο φιλοξενήθηκαν κατά καιρούς, από τους Αργέντηδες, άνθρωποι διαφόρων εθνοτήτων, μεταξύ των οποίων και μεγάλες προσωπικότητες. Όπως όμως λέγαμε όλοι οι άνθρωποι του Αργέντικου τότε, οι Λιβανέζοι ήταν από τους καλύτερους που πέρασαν, ίσως επειδή ήταν και αυτοί μεσογειακοί τύποι και ταίριαζαν καλύτερα στη νοοτροπία μας. Επίσης, πρέπει να είχαν οικονομική ευχέρεια, αλλά ήταν και κιμπάρηδες. Θυμάμαι ότι, νέο παιδί, με είχαν καλέσει στον Λίβανο, που υπήρχε καζίνο να πάω να παίξουμε. Μιλάμε για τη χρυσή εποχή, μετά την ανεξαρτησία του Λιβάνου από τους Γάλλους, το 1943, και κυρίως για τη δεκαετία 1950-1960. Η χώρα και οι άνθρωποι Ο Λίβανος, που απλώνεται στις νοτιοανατολικές ακτές της Μεσογείου, στη σκιά του βουνού με τα δάση από κέδρους (Cedruslibani), που ήταν περιζήτητοι για την αντοχή και την ποιότητα του ξύλου τους, έχει μια μακρά ιστορία που χρονολογείται από την αρχαιότητα, με πληθυσμούς που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην περιοχή και τον πολιτισμό της. Μερικοί από τους κυριότερους λαούς που έζησαν εκεί είναι: Οι Φοίνικες: Γνωστοί από το αλφάβητο που ανέπτυξαν, ήταν θαλασσοπόροι και έμποροι και δημιούργησαν εμπορικούς σταθμούς σε όλη τη Μεσόγειο. Πόλεις όπως η Τύρος, η Σιδώνα και η Βύβλος ήταν κέντρα της φοινικικής κουλτούρας και εμπορίου. Οι Αιγύπτιοι: Κατά περιόδους, η περιοχή του Λιβάνου βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Αιγυπτίων, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της ΝέαςΒασιλείας, οπότε είχαν επιρροή στις τοπικές πόλεις και πολιτισμούς. Οι Ασσύριοι και οι Βαβυλώνιοι: Οι ισχυρές αυτοκρατορίες της Μεσοποταμίας, όπως οι Ασσύριοι και οι Βαβυλώνιοι, είχαν επεκτείνει την επιρροή τους στον Λίβανο μέσω εκστρατειών και πολεμικών συγκρούσεων. Οι Πέρσες: Κατέκτησαν τη φοινικικήακτή και την ενσωμάτωσαν στην περσική αυτοκρατορία, εκμεταλλευόμενοι τους Φοίνικες και τους πόρους της περιοχής για να υποστηρίξουν τη ναυτική και εμπορική τους ισχύ. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι: Μετά την κατάκτηση του ΜεγάλουΑλεξάνδρου, η περιοχή επηρεάστηκε έντονα από τον ελληνικό πολιτισμό και ενσωματώθηκε τελικά στη ΡωμαϊκήΑυτοκρατορία. Οι Ρωμαίοι ανέπτυξαν την περιοχή του Λιβάνου, χτίζοντας σημαντικά μνημεία, όπως ο ναός του Δία στο Μπάαλμπεκ. Ο Λίβανος τον 19ο αιώνα έγινε αυτόνομοκράτος υπό την επίβλεψη του Σουλτάνου. Το 1914, περιήλθε στη γαλλικήσφαίραεπιρροής μέχρι το 1943, που οι Λιβανέζοι κατάφεραν να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. Στον Αραβοϊσραηλινό πόλεμο, το 1967, έγινε στόχοςισραηλινών επιθέσεων, επειδή ήταν τόπος συγκέντρωσης Παλαιστινίων προσφύγων. Στις 13 Απριλίου 1975 ξέσπασε στον Λίβανο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ φαλαγγιτών (δεξιών Χριστιανών) και αριστερών Μουσουλμάνων Παλαιστινίων, το Ισραήλ εισέβαλε στη χώρα και η Συρία ανέλαβε τον έλεγχο σημαντικών τμημάτων. Ο εμφύλιος τερματίστηκε το 1990, με τη Συμφωνία της Ταΐφ, αφήνοντας πίσω του χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, 1,7 εκατ. πρόσφυγες, βομβαρδισμένες πόλεις, ακυβερνησία, θηριώδη πληθωρισμό και πείνα. Μεταπολεμικά, για σχεδόν δύο δεκαετίες, η παρουσία της Συρίας στον Λίβανο παρέμεινε ισχυρή και από το 2005 μέχρι σήμερα πολιτικές και οικονομικές κρίσεις, διαμάχες μεταξύ πολιτικών ομάδων και επιρροές από περιφερειακές δυνάμεις, όπως το Ιράν και η ΣαουδικήΑραβία εξακολουθούν να ταλανίζουν τη χώρα. “Παρίσι της Μέσης Ανατολής” Πρωτεύουσα του Λιβάνου είναι η Βηρυτός, που ο χαρακτηρισμός της ως “Παρισιού της Μέσης Ανατολής” κατά τη δεκαετία 1950-1960, αντικατοπτρίζει την ακτινοβολία και την κοσμοπολίτικηατμόσφαιρα που επικρατούσε στην πόλη εκείνη την εποχή. Η οικονομική ευμάρεια της Βηρυτού, κυρίως χάρη στον τραπεζικότομέα και τον τουρισμό, επέτρεψε την ανάπτυξη μιας πολυτελούςυποδομής, με πολυάριθμα ξενοδοχεία, εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα και καταστήματα υψηλής ποιότητας. Επίσης η πόλη ήταν ένα σημαντικό κέντροτέχνης και πολιτισμού, με πολλά μουσεία, θέατρα, γκαλερί, εκδοτικούς οίκους και φιλοξενούσε τακτικά διεθνή συνέδρια και εκδηλώσεις. Ο πληθυσμός του Λιβάνου είναι 5.800.000 κάτοικοι, εκ των οποίων το 61,1% Μουσουλμάνοι (διαφορετικών δογμάτων), 33,7% Χριστιανοί (επίσης πολλών διαφορετικών δογμάτων) μεταξύ των οποίων και Μάρτυρες του Ιεχωβά και 5,2% Δρούζοι. Ο Λίβανος είναι πολύγλωσσος και πολυπολιτισμικός, με τις γλώσσες να χρησιμοποιούνται ανάλογα με την κοινωνική, επαγγελματική ή εκπαιδευτική περίσταση. Επίσημα αναγνωρίζονται 18 διαφορετικά θρησκευτικάδόγματα. Η θρησκευτικήταυτότητα παίζει πρωτεύονταρόλο στην πολιτική και κοινωνικήζωή του Λιβάνου, καθώς καθορίζει όλους τους τομείς της καθημερινότητας ενώ όλες οι οικογενειακές υποθέσεις καθώς και η ζωή των πιστών ρυθμίζονται από τις θρησκευτικές κοινότητες που ανήκουν, αφού δεν υπάρχει αστικό δίκαιο, ούτε επιτρέπονται πολιτικοί γάμοι ή άλλες πολιτικές πράξεις. Επιπλέον η εισαγωγή στα πανεπιστήμια, στο δημόσιο, στα σχολεία και στην αγορά εργασίας γίνεται με βάση τις θρησκευτικές κοινότητες που ανήκουν οι πιστοί. Το Σύνταγμα της χώρας, που αποτελεί ένα μοναδικό πείραμα ισορροπίας μεταξύ των πολυάριθμων θρησκευτικών και εθνοτικών ομάδων, διασφαλίζει ότι η κάθε θρησκευτική ομάδα εκπροσωπείται στη διακυβέρνηση και το κοινοβούλιο. Ο πρόεδρος της χώρας πρέπει υποχρεωτικά να είναι ΧριστιανόςΜαρωνίτης, ο πρωθυπουργόςΣουνίτηςΜουσουλμάνος, ο πρόεδρος της ΒουλήςΣιίτηςΜουσουλμάνος και ο υπουργόςεξωτερικώνΟρθόδοξοςΧριστιανός. Οι θέσεις στο κοινοβούλιο καταλαμβάνονται κατά 50% από Μουσουλμάνους και κατά 50% από Χριστιανούς. Παράλληλα όμως, το Σύνταγμα εμφανίζει μια σειρά από σημαντικά μειονεκτήματα που σχετίζονται άμεσα με τη θρησκευτική του βάση.
Ενίσχυση πολιτικής πόλωσης. Η αυστηρή κατανομή των πολιτικών θέσεων με βάση τη θρησκευτική ταυτότητα των πολιτών, ενισχύει την πολιτική πόλωση και τις συγκρούσεις.
Δυσκολία συμβιβασμού και συνεργασίας. Η αλλαγή του συστήματος απαιτεί συναίνεση όλων των θρησκευτικών ομάδων, καθιστώντας τις μεταρρυθμίσεις εξαιρετικά δύσκολες και συχνά αδύνατες.
Περιορισμός της δημοκρατικής λειτουργίας. Η έμφαση στη θρησκευτική εκπροσώπηση μπορεί να υποβαθμίσει τη σημασία των πολιτικών προγραμμάτων και των ικανοτήτων των πολιτικών, οδηγώντας σε στασιμότητα και ανεπάρκεια.
Δυσκολία καθορισμού και ανάπτυξης εθνικής ταυτότητας. Η έμφαση στις θρησκευτικές ταυτότητες δυσχεραίνει την ανάπτυξη μιας ενιαίας εθνικής ταυτότητας, αποδυναμώνοντας την αίσθηση της κοινής μοίρας.
Ευπάθεια σε εξωτερικές παρεμβάσεις. Οι περιφερειακές δυνάμεις μπορούν εύκολα να εκμεταλλευτούν τις θρησκευτικές διαιρέσεις του Λιβάνου για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα, υπονομεύοντας την εσωτερική σταθερότητα της χώρας.
Υποεκπροσώπηση μειονοτήτων. Οι μικρότερες θρησκευτικές ομάδες μπορεί να υποεκπροσωπούνται ή να μην εκπροσωπούνται καθόλου στα κέντρα λήψης αποφάσεων, εντείνοντας το αίσθημα αποξένωσης και περιθωριοποίησης.
Παρόλο που τα παραπάνω μειονεκτήματα είναι εμφανή, αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του Λιβάνου έχει συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης σε μια εξαιρετικά διαιρεμένη περιοχή. Ωστόσο, για να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις, ο Λίβανος πρέπει να βρει τρόπους να εξελίξει το σύστημά του, διατηρώντας ταυτόχρονα την ισορροπία μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων.
Πολιτικές ομάδες και πολιτοφυλακές Η λέξη «πολιτοφυλακή» προέρχεται από τις λέξεις «πολίτης» και «φυλακή» και αναφέρεται σε μια οργάνωση ή ομάδα πολιτών που αναλαμβάνει την ευθύνη για την προστασία και την ασφάλεια μιας κοινότητας ή περιοχής. Οι πολιτοφυλακές συνήθως εμφανίζονται σε περιόδουςκρίσης, όταν οι κανονικές δομές ασφάλειας δεν είναι επαρκείς ή απουσιάζουν, σχηματίζονται από εθελοντές και λειτουργούν είτε σε συνεργασία με τις αρχές είτε ανεξάρτητα, με στόχο την επιβολή του νόμου, την άμυνα ή την παροχήβοήθειας σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Στον Λίβανο, οι πολιτοφυλακές έχουν διαδραματίσεισημαντικόρόλο λόγω της πολυπλοκότητας της πολιτικής και θρησκευτικής του ιστορίας, ιδιαίτερα κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο του 1975-1990. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι: Μαρωνίτες Γενικώς δεξιάς πολιτικής τοποθέτησης, όλες οι κύριες χριστιανικές πολιτοφυλακές κυριαρχούνταν από τους Μαρωνίτες. Οι χριστιανικές πολιτοφυλακές των Μαρωνιτών απέκτησαν οπλισμό από τη Βουλγαρία και Ρουμανία καθώς και από το Ισραήλ, τη ΔυτικήΓερμανία και το Βέλγιο, και άντλησαν υποστηρικτές από τον κυριαρχούμενο από Μαρωνίτες πληθυσμό στα βόρεια της χώρας. Μια άλλη μαρωνιτική πολιτική οργάνωση ήταν το κόμμαΚαταέμπ, οι λεγόμενοι Φαλαγγίτες. Το κόμμα Καταέμπ ιδρύθηκε το 1936 από τον ΠιέρΤζεμαγιέλ και τέσσερις φίλους του, ως μαρωνιτική παραστρατιωτική οργάνωση νεολαίας. Ο Τζεμαγιέλ διαμόρφωσε το κόμμα στα πρότυπα της ισπανικήςΦάλαγγας και του ΕθνικούΦασιστικούΚόμματος της Ιταλίας, τα οποία είχε παρατηρήσει ως αθλητής κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 που πραγματοποιήθηκαν στο Βερολίνο της Ναζιστικής Γερμανίας, θαυμάζοντας την πειθαρχία και οργάνωσή τους, θεωρώντας ότι αυτά τα χαρακτηριστικά εξέλιπαν περισσότερο από τη χώρα του για να προοδεύσει. Παλαιστίνιοι Το ΠαλαιστινιακόΚίνημα μετέφερε τη μεγαλύτερη μαχητική του δύναμη στον Λίβανο στο τέλος του 1970, μετά την εκδίωξή του από την Ιορδανία στα γεγονότα που έγιναν γνωστά ως Μαύρος Σεπτέμβρης [Μαύρος Σεπτέμβρης: η σύγκρουση που πραγματοποιήθηκε στην Ιορδανία μεταξύ των ιορδανικών ενόπλων δυνάμεων, υπό την ηγεσία του βασιλιά Χουσεΐν, και PLO, υπό την ηγεσία του Γιασέρ Αραφάτ κυρίως μεταξύ 16 και 27 Σεπτεμβρίου 1970]. Η οργάνωση-ομπρέλα των Παλαιστινίων, με την ονoμασία ΟργάνωσηγιατηνΑπελευθέρωσητηςΠαλαιστίνης (PLO), αλλά ο ηγέτης της, και ηγέτης της ισχυρότερης φατρίας της, της Φατάχ, ο ΓιάσερΑραφάτ, κατάφερε να εξισορροπεί και να ελέγχει σε σημαντικό βαθμό τις διάφορες φατρίες της. Η χρηματοδότηση της οργάνωσης, που γινόταν από τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες όπως η ΣαουδικήΑραβία, Ιράκ και Λιβύη, απευθείας στον Αραφάτ, τον κατέστησε ικανό να αντιμετωπίζει μικρή πραγματική αντιπολίτευση κατά της ηγεσίας του, και παρόλο που αντίπαλες φατρίες υπήρχαν εντός της PLO, όσο συνεχιζόταν η χρηματοδότηση, καθίστατο δυσκολότερη η αμφισβήτηση της εξουσίας του. Δρούζοι Οι Δρούζοι είναι μία εθνοθρησκευτικήοντότητα της Μέσης Ανατολής. Η θρησκεία τους αποτελεί μια σύνθεση από Ισμαηλισμό (κλάδος του Σιιτικού Ισλάμ), Χριστιανισμό, Γνωστικισμό, Νεοπλατωνισμό, Ζωροαστρισμό, Βουδισμό, Μανιχαϊσμό και άλλες φιλοσοφίες και πεποιθήσεις. Οι περισσότερες θρησκευτικέςπρακτικές των Δρούζων κρατούνται μυστικές. Δεν επιτρέπουν σε ξένους να προσχωρήσουν στη θρησκεία τους και ο γάμος με άτομα εκτός της κοινότητάς τους είναι σπάνιος και αποθαρρύνεται έντονα. Οι Δρούζοι διατηρούν την αραβική γλώσσα και τον πολιτισμό ως αναπόσπαστα μέρη της ταυτότητάς τους. Η μικρή σέκτα των Δρούζων, στρατηγικώς εδρασμένη στην περιοχή Σουφ του κεντρικού Λιβάνου, δεν είχε φυσικούς συμμάχους, καταναλώνοντας ως εκ τούτου πολύ χρόνο στη σύμπηξη συμμαχιών. Σιίτες Οι σιιτικές πολιτοφυλακές καθυστέρησαν να σχηματισθούν και να πάρουν μέρος στη σύγκρουση. Αρχικά, πολλοί Λιβανέζοι Σιίτες είχαν συμπάθεια για τους Παλαιστινίους, ενώ κάποιοι λίγοι εξ αυτών υποστήριζαν το ΛιβανέζικοΚομμουνιστικόΚόμμα, αλλά μετά τα γεγονότα του Μαύρου Σεπτέμβρη, σημειώθηκε μια αιφνίδια μαζική εισβολή ένοπλων Παλαιστινίων στις σιιτικές περιοχές του Λιβάνου, λόγω της εκδίωξής τους από την Ιορδανία στα προαναφερθέντα γεγονότα. Σουνίτες Κάποιες σουνιτικές φατρίες λάμβαναν υποστήριξη από το Ιράκ και τη Λιβύη, και ένας αριθμός μικρότερων πολιτοφυλακών τους υπήρχε εξαιτίας της γενικής απροθυμίας των Σουνιτών Μουσουλμάνων καθ' όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου να ενταχθούν σε μαζικές παραστρατιωτικές οργανώσεις. Η κύρια σουνιτική οργάνωση του εμφυλίου ήταν το ΑνεξάρτητοΝασερικόΚίνημα (ΙΝΜ) ή απλώς Οι Φρουροί που έδρευε στη Δυτική Βηρυτό. Αρμένιοι Τα κόμματα των Αρμενίων, όντας μιαφυσιτικά από θρησκευτικής απόψεως, και αριστερής πολιτικής ιδεολογίας, είχαν δυσκολία στη συστράτευσή τους με κάποια εκ των αντιμαχόμενων πλευρών του εμφυλίου πολέμου. Ως αποτέλεσμα, επιχείρησαν, με μερική επιτυχία, να ακολουθήσουν μια πολιτική στρατιωτικής ουδετερότητας, με τις πολιτοφυλακές τους να πολεμούν μόνο όταν απαιτείτο για την υπεράσπιση των περιοχών του Λιβάνου όπου διαβιούσαναρμενικοίπληθυσμοί. Η Χεζμπολάχ ή Χεζμπολά, που σημαίνει “ΚόμματουΘεού”, είναι σιιτική παραστρατιωτική και πολιτική οργάνωση, που σχηματίστηκε αρχικά το 1982, με αφορμή την ισραηλινή επέμβαση στον Λίβανο και υποστηρίχθηκε από το Ιράν, που ήθελε να δημιουργήσει μια ισχυρή σιιτική δύναμη στην περιοχή. Η επίσημη ίδρυσή της ως πολιτική οργάνωση έγινε το 1985 και έκτοτε είναι ένας από τους βασικούς παίκτες στην πολιτική σκηνή του Λιβάνου, διαδραματίζει έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην περιοχή και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ένοπληαντίστασηκατάτουΙσραήλ. Ενδεικτικό της ισχύος της οργάνωσης είναι ότι τον Μάιο του 1991, οι πολιτοφυλακές στον Λίβανο διαλύθηκαν, με εξαίρεση τη Χεζμπολάχ που αρνήθηκε να το πράξει, συνεχίζοντας τις επιθέσεις κατά του Ισραήλ. Ένα χαοτικό σκηνικό Διαβάζοντας την ιστορία του Λιβάνου, διαπίστωσα ότι η χώρα παραμένει για δεκαετίες βυθισμένη σε βαθιά πολιτική και οικονομικήκρίση και είναι τόσες πολλές οι παράμετροιχάους που είναι δύσκολο να τις περιγράψει κανείς και μάλιστα στα στενά πλαίσια ενός άρθρου. Χρειάζεται πιθανόν να κάνει ένα ντοκτοράτο, όπως λέμε στη Χίο. Το σκηνικό στον Λίβανο εξακολουθεί να είναι τόσο περίπλοκο που κανείς δεν μπορεί να μιλά με βεβαιότητες. Στις 4 Αυγούστου 2020 σημειώθηκε στο λιμάνι του άλλοτε “Παρισιού της Μέσης Ανατολής” μία φονική έκρηξη που ισοπέδωσε το 1/3 της πόλης και άφησε πίσω της δεκάδες νεκρούς και αγνοούμενους, χιλιάδες τραυματίες και αστέγους και τεράστιες υλικές ζημιές. Δυόμιση χιλιάδες τόνοι νιτρικήςαμμωνίας, αφύλακτοι μέσα στο κεντρικό λιμάνι της χώρας, έδειξαν ότι ο τοξικός συνδυασμόςδιαφθοράς και αδιαφορίας καλά κρατεί. Οι πολιτικές θέσεις στη χώρα είναι ηλεκτρικές καρέκλες. Η διαφθορά και οι ξένες εξαρτήσεις είναι ταυτόχρονα η μεγάλη πηγή αστάθειας, αλλά και εγγυητές σταθερότητας. Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; Αποτελεί μυστήριο αιώνων σε αυτή την καταταλαιπωρημένη χώρα, που ο θρήνος πάνω σε ερείπια δεν σταματά ποτέ και η αλήθεια του ενός είναι το ψέμα του άλλου. Σε όλους τους αραβοϊσραηλινούς πολέμους βρέθηκε ανάμεσα σε διασταυρούμεναπυρά και μετατράπηκε σε αιματηρό πεδίο αντιποίνων. «Μαύρος Σεπτέμβρης» στην Ιορδανία; Την πληρώνει ο Λίβανος. Πόλεμος στη Συρία; Πάλι ο Λίβανος εμπλέκεται. Προσφυγικό πρόβλημα στην περιοχή; Ο Λίβανος υφίσταται τις συνέπειες. Με λίγα λόγια, κάθεπρόβλημα που ξεσπά εκτός συνόρων, μεταφέρεταιστονΛίβανο και οδηγεί στον επόμενο εμφύλιο σπαραγμό, καθώς η χώρα παραμένει βαθιά διχασμένη. Μοιάζει μοιρολατρικό, αλλά φαίνεται σαν ολόκληρη η υφήλιος να έχει αποφασίσει πως ο Λίβανος είναι μια χώρα στιγματισμένη από τη σκληρή μοίρα…
