Συχνά υπάρχουν συγκυρίες που υποβαθμίζουν ή αναβαθμίζουν γεγονότα. Μια τέτοια συγκυρία είναι η σημερινή κατάσταση στο Σουδάν, που λόγω των άλλων πολεμικών συγκρούσεων και παρά την τεράστια σημασία για τη διατήρηση της ειρήνης στην περιοχή, ο κόσμος την αντιμετωπίζει αδιάφορα και μοιρολατρικά –αυτά πάντα συνέβαιναν και θα συνεχίσουν να συμβαίνουν– με αποτέλεσμα η αταξία αντί να εξομαλύνεται, να χειροτερεύει. Αμερικανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι είναι πολύ απασχολημένοι με την Κίνα, τη Γάζα και την Ουκρανία και γι᾽ αυτούς τους λόγους αντιμετωπίζουν τουλάχιστον χαλαρά, αν όχι απαθώς τα όσα συμβαίνουν στο Σουδάν· και στο Σουδάν αυτή τη στιγμή διεξάγεται ένας ολέθριοςπόλεμος. Τα καταστροφικά του αποτελέσματα μπορεί να είναι παρόμοια με αυτά του ΜεγάλουΑφρικανικούΠολέμου, που ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1998 στη ΛαϊκήΔημοκρατία του Κονγκό και τελείωσε επίσημα πέντε χρόνια μετά, τον Ιούλιο του 2003. Αφήνοντας πίσω του 5,4 εκατομμύρια νεκρούς, κυρίως λόγω των ασθενειών και της πείνας που ακολούθησε, και 2 εκατομμύρια εκτοπισμένους, θεωρείται ως η πλέον θανατηφόρος σύρραξη στη σύγχρονη ιστορία της Αφρικής και η δεύτερη σε όλο τον κόσμο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η χώρα To Σουδάν βρίσκεται στη βορειοανατολικήΑφρική. Είναι η τρίτημεγαλύτερη χώρα της ηπείρου και συνορεύει με την Αίγυπτο στα βόρεια, την Ερυθραία και την Αιθιοπία στα ανατολικά, το Νότιο Σουδάν στα νότια, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία στα νοτιοδυτικά, το Τσαντ στα δυτικά και τη Λιβύη στα βορειοδυτικά, ενώ βρέχεται και από την Ερυθρά Θάλασσα. Η περιοχή του Σουδάν έχει μια μακρά και πλούσια ιστορία, που περιλαμβάνει αρχαία βασίλεια, όπως το Κουσχ και το Μέροε, τα οποία ήκμασαν κατά την αρχαιότητα. Τον 19οαι. τέθηκε υπό αιγυπτιακήκυριαρχία και αργότερα υπό τον έλεγχο της Βρετανίας. Το 1956ανεξαρτητοποιήθηκε. Έκτοτε, το Σουδάν έχει γνωρίσει πολλές πολιτικές αναταραχές και εμφυλίουςπολέμους. Μια αιματηρή σύγκρουση έληξε με την απόσχιση του ΝοτίουΣουδάν το 2011.
Η θεία μας από το Σουδάν Ο πατέρας μου ήταν συλλέκτης γραμματοσήμων και είχε πολλά γραμματόσημα από το Σουδάν και Λιβύη, μάλλον λόγω της αλληλογραφίας με μία μακρινή θεία της μητέρας μου. Από αυτά τα γραμματόσημα ξεκίνησε η γνωριμία μου με αυτές τις δύο χώρες, όταν ήμουν ακόμα παιδί. H θείαΜαριγώ ήρθε στη Χίο μεσήλικη και καθώς δεν είχε πού να μείνει, οι γονείς μου τη φιλοξένησαν κοντά μας, στο Αργέντικο, μέχρι που πέθανε. Οι διηγήσεις της από τη ζωή της στην Αφρική πλούτισαν τις γνώσεις μου για το Σουδάν κυρίως, αλλά και τη Λιβύη. Η ίδια ήταν ένα πλάσμα γεμάτο καλοσύνη, με μεγάλη αγάπη προς όλους μας και πολύ καλήμαγείρισσα. Δεν είχαν αποκτήσει παιδιά με τον άνδρα της και συχνά, με δάκρυα στα μάτια, μας διηγούνταν ιστορίες από τα ταξίδια που έκαναν οι δυο τους. Μαζί της όταν ήρθε στη Χίο, έφερε λίγα ρουχαλάκια αλλά καλοραμμένα και ακριβά, ενδεικτικά της καλής οικονομικής της κατάστασης τα προηγούμενα χρόνια. Θυμόταν με νοσταλγία πόσο ωραία ήταν η ζωή τους στην Αφρική, που είχε πολλές ερήμους αλλά και εύφορες πεδιάδες, στην περιοχή που έμεναν και που διασχίζει ο Νείλος, και ότι οι ντόπιοι τους αγαπούσαν. Μας έλεγε ότι στο Σουδάν ζούσαν αρκετοί Έλληνες, που ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο και ορισμένοι πήγαιναν σε κάποια χωριά και αναλάμβαναν τη διοίκησή τους, βοηθώντας τους ιθαγενείς που ζούσαν σε πρωτόγονες συνθήκες.
Ένας ακόμη εμφύλιος Το Σουδάν τα τελευταία χρόνια βρέθηκε πάλι σε πολιτική αστάθεια με στρατιωτικάπραξικοπήματα και διαμάχες μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών παραγόντων. Ο εν εξελίξει εμφύλιος αποτελεί τον πιο πρόσφατο αιματηρό κρίκο στην αλυσίδα εμφυλίων της χώρας του Νείλου. Ξέσπασε στις 15 Απριλίου 2023 μεταξύ των ΣουδανικώνΕνόπλωνΔυνάμεων (SAF) του Δικτάτορα στρατηγού Μπορχάν και των παραστρατιωτικών ΔυνάμεωνΤαχείαςΥποστήριξης (RSF) του στρατηγού Χεμμέτι, πραξικοπηματιών οι οποίοι, εκ μέρους των ΗΠΑ, ανέτρεψαν το 2019 τον δικτάτορα ΟμάρΜπασίρ, επειδή κατά την περίοδο 2017-9 επιδίωξε συμμαχία με τη Ρωσία και συμφώνησε με τον Βλαδίμηρο Πούτιν να κατασκευασθεί ρωσικήναυτικήβάση στη σουδανική ακτή της ΕρυθράςΘάλασσας. Εν παρενθέσει να πω ότι πολλές φορές σπεύδουμε να καταδικάσουμε τις ΗΠΑ για την ανάμειξή τους στα διεθνή πράγματα. Φαντάζεστε, όμως, τι θα σήμαινε για τη Δύση να ελέγχουν σήμερα το Σουέζ από τη μια μεριά οι Ρώσοι και από την άλλη οι Χούθι της Υεμένης, οι οποίοι με τις επιθέσεις τους αναγκάζουν τα πλοία να κάνουν τον γύρο της Αφρικής, που σημαίνει αύξηση των ναύλων και κατά συνέπεια των εμπορευμάτων που εντέλει τα πληρώνουμε όλοι μας στην Ευρώπη. Οι διαφωνίες για τους πόρους, και ιδιαίτερα για το πετρέλαιο, επιδείνωσαν τις εντάσεις μεταξύ των βόρειων και νότιων περιοχών. Η περιθωριοποίηση, οι οικονομικές ανισότητες και οι αγώνες για πολιτική εξουσία τροφοδότησαν περαιτέρω τη σύγκρουση. Καμία από τις δύο πλευρές δεν έχει ιδεολογικό στόχο ή μονολιθική εθνική ταυτότητα. Και οι δύο διοικούνται από αδίστακτουςπολέμαρχους που ανταγωνίζονται για τον έλεγχο του κράτους και των λαφύρων του. Το θέμα είναι ότι, δυστυχώς και εδώ, οι εξωτερικέςδυνάμειςτροφοδοτούν τις συγκρούσεις. Τα ΗνωμέναΑραβικάΕμιράτα προμηθεύουν με σφαίρες και μη επανδρωμένα αεροπλάνα την RSF και όπως λέγεται τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι ο κύριος τροφοδότης της σύγκρουσης. Το Ιράν και η Αίγυπτος εξοπλίζει τη SAF. Η Ρωσία έχει παίξει και με τις δύο πλευρές και έχει αναπτύξει μισθοφόρους του Wagner. Η ΣαουδικήΑραβία, η Τουρκία και το Κατάρ ανταγωνίζονται επίσης για επιρροή. Ο καθένας από αυτούς έχει συγκεκριμένους στόχους, από την εξασφάλιση προμηθειώντροφίμων, μέχρι την «αρπαγή» χρυσού και όλοι μαζί βοηθούν να μετατραπεί μια τεράστια χώρα σε ένα δολοφονικόπαζάρι.
Δυσοίωνες προβλέψεις Στον πόλεμο στο Σουδάν έχει δοθεί πολύ μικρότερηπροσοχή από όση δόθηκε στη Γάζα και την Ουκρανία. Πριν από είκοσι χρόνια, μια γενοκτονική μάχη στο Νταρφούρ τράβηξε την προσοχή του κόσμου. Ωστόσο, ακόμη και με βάση αυτά τα φρικτά πρότυπα, η τρέχουσα σύγκρουση είναι συγκλονιστική και απειλεί να είναι πιο θανατηφόρος από οποιαδήποτε προηγούμενη σύγκρουση. Η τρίτη μεγαλύτερη χώρα της Αφρικής φλέγεται. Η πρωτεύουσά της, το Χαρτούμ, έχει ισοπεδωθεί, ίσως 150.000 άνθρωποι έχουν σφαγιαστεί και τα πτώματα συσσωρεύονται σε αυτοσχέδια νεκροταφεία ορατά από το διάστημα. Και οι δύο πλευρές βομβαρδίζουναμάχους, στρατολογούνπαιδιά και προκαλούνπείνα. Η RSF του Χεμέτι κατηγορείται αποδεδειγμένα για μαζικούς βιασμούς και γενοκτονία. Η ανάλυση από δορυφορικά δεδομένα και θερμικές εικόνες δείχνει μια χώρα καλυμμένη από πυρκαγιές. Αγροκτήματα και καλλιέργειες έχουν καεί. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να τρώνε γρασίδι και φύλλα. Αν η έλλειψη τροφίμων συνεχιστεί, προβλέπεται λιμός που θα μπορούσε να είναι πιοθανατηφόρος από αυτόν της Αιθιοπίας τη δεκαετία του 1980: ορισμένοι εκτιμούν ότι 2,5 εκατομμύρια πολίτες είναι πιθανόν να πεθάνουν μέχρι το τέλος του έτους και σύμφωνα με μια ολλανδική δεξαμενή σκέψης που μοντελοποιεί την κρίση, 6-10 εκατομμύρια θα μπορούσαν να πεθάνουν από πείνα μέχρι το 2027. Περισσότεροι από 10 εκατομμύρια άνθρωποι, το ένα πέμπτο του πληθυσμού, έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Στο ΠορτΣουδάν, όπου έχουν διαφύγει ίσως και 250.000 άνθρωποι, τα είδη πρώτης ανάγκης είναι ελάχιστα και οι τιμές στα ύψη. Μεγάλο μέρος της επίσημης οικονομίας του Σουδάν έχεικαταστραφεί. Ο πόλεμος έχει καταστρέψει τη βιομηχανικήβάση της χώρας. Η κεντρικήτράπεζαέχασε το μεγαλύτερο μέρος των αποθεματικών της όταν οι RSF επιτέθηκαν και τη λεηλάτησαν, σύμφωνα με τον BuraiSidigAli, διοικητή της τράπεζας. Το τραπεζικό σύστημα έχει ως επί το πλείστον πάψει να λειτουργεί. Αυτό επιδεινώνει μια απελπιστική κατάσταση. Ο ΟΗΕ λέει ότι η τιμή του μέσου καλαθιού τροφίμων έχει αυξηθεί κατά τουλάχιστον 138% από τον Απρίλιο του 2023. Τόσο η SAF όσο και η RSF περιορίζουν τη ροή της βοήθειας σε περιοχές εκτός του ελέγχου τους. Ωστόσο, οι τραπεζικέςσυναλλαγές μέσω κινητών τηλεφώνων γνωρίζουν μεγάλη άνθηση και ορισμένες σουδανικές εταιρείες χρησιμοποιούν δορυφόρους για να κρατούν τον κόσμο σε σύνδεση. Η αποστολή χρημάτων απευθείας στους απόρους πιθανόν να μπορούσε να στηρίξει τις εναπομείνασες εύθραυστες αγορές του Σουδάν και να κρατήσει τους ανθρώπους ζωντανούς. Προς το παρόν, το εμπόριο στο εμπόλεμο Σουδάν επιβιώνει μέσω της γνωστής μας μαύρηςαγοράς· αν και ένα μεγάλο μέρος της επίσημης αγοράς έχει καταστραφεί, εντούτοις υπάρχουν ακόμη αρκετά για το παρεμπόριο. Οι ένοπλες παρατάξεις του Σουδάν, συμπεριλαμβανομένης της SAF, είναι, στην πραγματικότητα, ανταγωνιστικέςκλεπτοκρατίες. Πολλές από αυτές εμπλέκονται εδώ και καιρό στο λαθρεμπόριο. Μια πετρελαϊκή μαφία που συνδέεται με την SAF φέρεται να αυξάνει τις τιμές στις περιοχές που ελέγχει ο στρατός. Η RSF κρατιέται εν μέρει στη ζωή με το λαθρεμπόριοχρυσού στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σε αντάλλαγμα για όπλα, πράγμα που τα Εμιράτα αρνούνται. «Ήταν δύσκολο να ελεγχθούν τέτοια πράγματα σε καιρό ειρήνης, πόσο μάλλον σε καιρό πολέμου», δηλώνουν στελέχη της κεντρικής τράπεζας.
Το Σουδάν “εξάγει” χάος Η συνεχιζόμενη εμφύλια σύρραξη δεν είναι μόνο η χειρότερηανθρωπιστικήκρίση στον κόσμο, εξελίσσεται και σε μια γεωπολιτικήωρολογιακήβόμβα. Το μέγεθος και η τοποθεσία του Σουδάν –έχει περίπου 800χιλιόμετρα ακτογραμμής στην Ερυθρά Θάλασσα– το καθιστούν μοχλόχάους που αναμένεται να διαχυθεί πέρα από τα σύνορά του. Η κατάρρευσή του απειλεί τη Διώρυγα του Σουέζ, βασική αρτηρία του παγκόσμιου εμπορίου, καθώς η ευρύτερη περιοχή των Στενώντου Σουέζ και του Άντεν είναι το όριο μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. «Πρόκειται για έναν πόλεμο που επηρεάζει σοβαρά τρειςηπείρους», λέει ο EndreStiansen, πρεσβευτής της Νορβηγίας στο Σουδάν. Ο πόλεμος απορροφά κακόβουλες δυνάμεις από τη γύρω περιοχή και στη συνέχεια εκτοξεύει αστάθεια - η οποία αν δεν σταματήσει η σύγκρουση θα επιδεινωθεί. Καθώς η χώρα αποσυντίθεται, θα μπορούσε να ανατρέψει τα καθεστώτα στο Σαχέλ και στο ΚέραςτηςΑφρικής. Θα μπορούσε να γίνει καταφύγιο για τρομοκράτες. Θα μπορούσε να επιδεινώσει την κρίση στην ΕρυθράΘάλασσα, όπου οι επιθέσεις των υποστηριζόμενων από το Ιράν Χούτι έχουν ήδη πλήξει την παγκόσμια ναυτιλία. Άφησα για το τέλος αυτό που μας αφορά άμεσα: Θα μπορούσε να προκαλέσει έξοδοπροσφύγων προς την Ευρώπη. Ήδη, μέσω Λιβύης και Αιγύπτου, φτάνουν πρόσφυγες στις ακτές της Γαύδου και της Κρήτης. Παράλληλα, το Τσαντ, η Αίγυπτος, η Αιθιοπία και η Λιβύη αντιμετωπίζουν αποσταθεροποιητικές ροέςπροσφύγων, όπλων και μισθοφόρων. Στην Ευρώπη αναμένεται ένα νέο προσφυγικόσοκ, που θα ακολουθήσει εκείνα μετά τους πολέμους στη Συρία και τη Λιβύη, σε μια εποχή που το μεταναστευτικό είναι ένα εμπρηστικόζήτημα στη Γαλλία, τη Γερμανία και αλλού. Ήδη το 60% των ανθρώπων στους καταυλισμούς στο Καλαί, στη νότια πλευρά της Μάγχης, είναι Σουδανοί.
Υπάρχει λύση; Τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν ότι το μακελειό, δυστυχώς, θαχειροτερέψει. Όμως, είναι σοβαρό λάθος για τον έξω κόσμο να αγνοήσει το Σουδάν, τόσο για λόγους ηθικής όσο και για λόγους ιδιοτέλειας· πολλές χώρες έχουν κίνητρο να αποκλιμακώσουν και να περιορίσουν τις συγκρούσεις. Η Ευρώπη επιθυμεί να περιορίσει τις μεταναστευτικές ροές, η Ασία χρειάζεται μια σταθερή Ερυθρά Θάλασσα. Είναι λάθος να φανταζόμαστε ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Η δημόσιααγανάκτηση μπορεί να ασκήσει πίεση στις δημοκρατικές κυβερνήσεις που νοιάζονται για τις ανθρώπινεςζωές να κάνουν περισσότερα. Μια πιο εποικοδομητική προσέγγιση θα είχε δύο προτεραιότητες. Η μία είναι να φτάσει γρήγορα περισσότερη βοήθεια, για να μειωθεί ο αριθμός των νεκρών από την πείνα και τις ασθένειες. Η άλλη προτεραιότητα είναι να ασκηθεί πίεση στους κυνικούς εξωτερικούς παράγοντες που τροφοδοτούν τη σύγκρουση. Αν οι πολέμαρχοι του Σουδάν είχαν λιγότεραόπλα και λιγότεραχρήματα για να τα αγοράσουν, θα υπήρχαν λιγότεροισκοτωμοί και λιγότερηπείνα λόγω πολέμου. Η Αμερική, η Ευρώπη και άλλες υπεύθυνες δυνάμεις θα πρέπει να επιβάλουν κυρώσεις σε κάθε επιχείρηση ή κρατικό αξιωματούχο που εκμεταλλεύεται ή επιτρέπει τον πόλεμο στο Σουδάν -συμπεριλαμβανομένων εκείνων από συμμάχους όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Κανείς δεν μπορεί εύκολα να ξαναφτιάξει το Σουδάν. Μετά από περισσότερες από 500 ημέρες ανελέητων μαχών, η αποκατάσταση της ζημιάς θα πάρει δεκαετίες. Αλλά είναι δυνατόν να σωθούν εκατομμύρια ζωές και να μειωθεί η πιθανότητα καταστροφικών γεωπολιτικών μετασεισμών, αν ο κόσμος δράσει τώρα. Για πολύ καιρό ο εμφύλιος στο Σουδάν ήταν ο πόλεμος που σχεδόν όλοι επέλεξαν να αγνοήσουν. Ήρθε η ώρα να δώσουμε προσοχή.
